Şifalı Bitkiler – Kedibaşıotu, Galeopsis segetum

Kedi başı otu, Hohlzahnkraut, Galeopsis segetum
Sarı Kedi başı otu
Şifalı Kedi başı otu

Familyası: Ballıbabagillerden, Lipenblütengewaechse, Lamiaceae (Labiatae)

Drugları: Kedi başı otu: Galeopsidis herba
Kedi başı otunun yaprak, çiçek ve taze sürgünleri yani otu çay, tentür ve natürel ilaç yapımında kullanılır.

Giriş: Kedi başı otunun bilinen üç türü mevcuttur ve bunlar: a) Sarı Kedi başı otu; Galeopisi segetum, b) Dikenli Kedi başı otu; (adi kedi başı otu): galeopsis trahit ve Renkli Kedi başı otu; galeopsis speciosa’u say¬abiliriz. Bu türlerden sadece şifalı veya sarı kedi başı otu tıbbi maksatla kullanılır. Bu nedenle Sarı kedi başı otu diye anılması çiçeklerinin sarı, sarımsı veya beyazımsı sarı olmasındandır. Dikenli kedi başı otu ise tüylü ve kupa yapraklarının iğne şeklinde ve renkli kedi başı otunun çiçekleri yetiştiği yöreye göre çok değişik renk tonlarına sahip olması nedeniyle böyle anılır.

Botanik: Bir yıllık, 20-50cm boyunda, kazık köklü ve dört köşeli bir göv-de üzerinde yükselir ve çatalıdır. Vatanının batı Akdeniz ülkeleri ve batı Avrupa ülkeleri olduğu tahmin edilmektedir. Kedi başı otu günümüzde batı Asya ülkelerine kadar yayılmıştır ve genellikle kireçli, killi, kumlu ve taçlı topraklarda yetişir. Yaprakları karşılıklı, 3-6cm uzunluğunda, 1,5-2cm eninde, yumurta veya mızrak şeklinde bir sonraki ile çapraz, kenarları dişli, koyu yeşil renkte ve gövdeye oturmuştur. Çiçekleri yap¬rakların üzerinde bir çember üzerine dizilmiş gibi ve kupa yaprakları tiken gibi sivridir. Çiçekleri Ballıbabagillerden olması nedeniyle iki dudaklı miğfer şeklinde, alt dudak üç loplu, ortadaki lopun ortası koyu sarı veya eflatun renkte ve geriye doğru uzun bir boru şeklindedir.

Yetiştirilmesi: Kedi başı otu Türkiye’nin hemen her bölgesinde özel-liklede taşlı, kumlu, kireçli ve killi topraklarında daha gür yetişir.

Hasat zamanı: Haziran’dan Eylül’e kadar yerden 5-10cm yukarıdan kesilerek demet yapılır ve bu demetler güneşli, havalı, yörelerde kuru-tulduktan sonra kaldırılır. Malesef şifalı bitkiler toplama, kurutma, pa-ketleme ve depolama işlemleri sırasında çok yanlışlar yapılmaktadır. Bit-kinin şifalı kısmı yaprak veya çiçekleri ise asla Güneş altında kurutulmaz ve mutlaka gölgede kurutulmalıdır. Ayrıca örneğin bitki 5 günde kurudu ise, 2 gün daha kurumada bırakmak mahzurludur, çünkü birleşimindeki eterik yağları kaybettiğinden kalitesi dü

şer. Sadece bitki kökleri Güneş’te kurutulur ve kurur kurumaz hemen paketlenip depolanması gerekir. Şifalı bitkilerin Aktarlar’da açıkta satılması kalitesini kısa sürede düşürür ve etkisini oldukca azaltır.

Birleşimi: Birleşimindeki maddeler önemine göre şöyledir;
a) İridoit türevleri; Harpagid, Harpag-8-O-asetil Antirrinosid, Antirrihin-5-O-glikozit
b) %0,6-1 oranında Silisikasit içerir ve bunun takriben beşte biri suda çözülür.
c) %5-10 oranında Tanin türevleri özellikle de Fenolkarbonikasitler içerir.
d) Ayrıca az miktarda flavonitler, eterik yağlar ve saponinler içerir.

Tesir şekli: Damarları daraltıcı, balgam söktürücü, iltihapları önleyici, metabolizmayı kuvvetlendirici, dokuları sağlamlaştırıcı özelliklere sahiptir.

Kullanılması:
a) Üniversite kliniklerinde tedavi denemeleri ve araştırmalar yapılma-mıştır. Bu nedenle bugünkü bilgilere göre 2. sınıf bir şifalı bitkidir. Kedi başı otu yerine göre daha etkili olan başka bitkiler kul¬la¬nılmalıdır. Örneğin bronşite karşı A. Itır, Çuha kökü, Sinirli ot, Güneş gülü, ZYE preparatları veya Gökçek İksiri daha etkilidir.
b) Komisyon E’nin 76 nolu 23.04.1987 tarihli monografi bildirisine göre başta hafif nefes yolları üşütmelerine karşı kullanılır.
c) Halk arasında: Eskiden başta verem (akciğer veremi), boğmaca, öksürük, bronşit, akciğer rahatsızlıklarına karşı kullanılmıştır. Fakat penicilinin keşfi ile önemi biranda yok olmuştur. Oysa kedi başı otu sadece vereme karşı değil aynı zamanda öksürük, bronşit, boğmaca, mide-bağırsak üşütmesi, ciğer üşütmesi ve nefes yolları üşütmesi gibi rahatsızlıklara karşı yüzyıllarca kullanılmıştır. Birleşimindeki hangi maddenin etkili olduğu konusunda oldukça farklı görüşler mevcuttur. Bazılarına göre silisikasit, bazılarına göre saponinlerin etkili olduğu iddia edilmektedir, fakat detaylı bir klinik araştırması yapılmamıştır. Bu nedenle şimdilik halk arasındaki kulanım tarzı ile yetinmek zorunda kalacağız.

Çay: İki tatlı kaşığı kedi başı otu demliğe konur ve üzerine 300-500ml kaynar su ilave edilir, 5-10dakika demlemeye bıraktıktan sonra süzülerek içilir.

Çay Harmanları;

Gökçek Balgam söktürücü çay;
>20 gr Atkuyruğu otu
>20 gr Kekik otu
>20 gr Derman otu
>20 gr Kedi başı otu
>20 gr Ebe gömeci çiçeği

Gökçek Bronşit ve öksürük çayı;
>20 gr Kuşekmeği otu
>20 gr Kedi başı otu
>20 gr Atkuyruğu otu
>20 gr Kekik otu
>20 gr Çuha kökü

Yan tesirleri: Bilinen bir yan tesiri yoktur.