Şifalı Bitkiler – Kitre, Astragalus gummifer

Kitre, Targant, Astragalus gummifer
Kitre zamkı
Türk kitresi
Geven otu zamkı

Familyası; Baklagillerden, Schmettelingsblütler, Fabaceae(Leguminosae)

Drugları; Kitre: Tragantha
Geven otunun gövde veya kökünün üzerinden bıçakla özel olarak yapılan çizgilerden akan zamka kitre denir ve kitre başta ilaç yapımında kullanılır.

Giriş; Özelikle Osmanlılar zamanında önemli ihraç maddesi olarak kul-lanılmıştır. Takriben 10 çeşit kalitede kitre pazarlanmakta idi, fakat bugün maalesef kitre üretimi ve ihracatı % 90 oranında İran tarafından yapılmaktadır. En kaliteli kitrenin elde edildiği geven otu türleri Türkiye’de yetişmesine rağmen, şu anda bu alanda hiç de iyi durumda değiliz. Bunun nedeni de 60-70 yıldır şifalı bitkilere karşı adeta gizli bir el tarafından sürekli olarak uydurulan yoğun propogandadır.
Geven otunun takriben 500 çeşit türü olup bunlardan 30 çeşidinden kitre elde edilebilmektedir. Kitre elde edilen önemli geven otu türleri:
Türk kitresi: astragalus gummifer, İran kitresi: astragalus brachycentrus, Irak kitresi: astragalus arabicus, Türkistan kitresi: astragalus membranaceus,
Anadolu kitresi: astragalus microcephalus, Azeri kitresi: astra¬galus elymaiticus ve Moğol kitresi: astragalus mongholicus en önemlileridir.
Türk kitresi olarak bilinen astragalus gummifer en çok bilinen ve tanınan tür iken, Anadolu kitresi olarak bilinen astragalu microcephalus en kaliteli olandır. Türkistan kitresi olarak bilinen astragalus memranaceus çok farklı şekilde kullanılır. Bu türün zamkı elde edilmez. Kökleri kurutulduktan sonra ince ince doğranır ve çayı içilir. Bu nedenle bu farklı bitkiyi ayrıca kısaca sona doru ele alacağız.

Botanik; Türk kitresinin 30-60 cm boyunda kısmen yükselen kısmen yatay olarak çevresine yayılan ve kümeler halinde topluca yetişen, çok yıllık bir bitkidir. Yaprakları 9-13 çift ve sonda bir tek yapraktan mey¬dana gelen kanat yapraklardır. Yaprakları uzun bir yumurta şeklinde, koyu yeşil renkte 3-10 mm uzunluğunda 2-5 mm genişliğindedir.
Çiçekleri başak şeklinde yaprak diplerinden çıkan uzun bir sap üzerinde 30-50 çiçekten meydana gelir. Kupa yaprakları çan şeklinde, yeşilimsi sarı 5-8 mm ve taç yaprakları 8-12 mm büyüklüğünde sarı renkli bazen üzerinde kırmızımsı veya morumsu damarlara rastlanır. Tohumları 2-4 mm büyüklüğünde ve oval şekildedir.
Anadolu kitresi bu türden farklı olarak 50-150 cm boyunda, yaprakları 11-17 adet uzun yumurta veya oval şeklide 5-10 mm uzunluğunda 2-4 mm enindeki yan yapraklardan meydana gelir. Türkiye’nin Orta, Doğu ve Güney doğu bölgelerinde yabani olarak yetişir.

Yetiştirilmesi; Vatanı Türkiye olan bu iki tür zaten yabani olarak yetiş-mektedir, şayet tohumları mera, çimenlik, yol kenarları, bahçe ve tar-lalara ekildiğinde kendiliğinden oralarda bakım gerek kalmadan yerleşir ve yayılır.

Hasat zamanı; Mayıs sonu veya Haziran başında bitk

inin kökleri açılır, Temmuz ortalarında gövde veya kökle gövde arasında 2-3 yerden bıçakla çizilerek eğri bir yara açılır. Bu çiziklerden dışarı çıkan bitki özü sertleşerek zamk şeklini alır. İlk elde edilen zamk şeffaf renkte ve birinci kalitedir, iki hafta sonra elde edilen zamk sarımsı renkte ve ikinci kali-tedir.

Birleşiminde; Türk kitresinin birleşimindeki maddeleri şöyle sıralaya-biliriz;% 40 oranında suda çözünebilen Traganthin (molekül ağırlığı> 10.000 dalton) ve suda çözünmeyen fakat aşırı oranda şişme (su toplama) özelliğine sahip olan Bassorin % 60 oranındadır (molekül ağır-lığu> 100.000 dalton). Traganthin ise Traganthasit ve Arabinogalaktan – Protein den oluşur ve de Traganthasit’te % 40 D-Galakturon, % 40 D-Xylozlar, % 10 Fruktozlar, % 10-15 su, % 3 Nişasta ve % 5 Glukozlardan oluşur. Arabinogaktan ise % 70-80 L-Arabinozlar, % 12-15 β-D-Galaktozlar ve % 3 α-D-Galakturanasitten oluşur. Zamk asitli ortamda 10-15 kat, nötr ortamda 40-45 kat ve alkalik ortamda 35-40 oranında şişme (su toplama) özelliğine sahiptir.

Tesir şekli; Su toplayıcı (kabartıcı, şişirici) özelliğe sahiptir.

Kullanılması: a-) Üniversite kliniklerinde tedavi denemekleri ve araştır-malar yapılmamıştır. Bu nedenle bugünkü bilgilere göre 2. sınıf bir şifalı bitkidir. Kitre yerine göre daha etkili olan başka bitkiler kullanılmalıdır. Örneğin pekliğe karşı Ravent-, Keten-, Sinameki-, Nane-, Akdiken preparatları veya Gökçek İksiri daha etkilidir.
b-) Halk arasında hapı veya tozu alındığında su toplayıcı özelliği ne¬deniyle şişerek ağırlaşır ve bağırsakları harekete geçirir. Bu nedenle peklik giderici ilaçlara katılır ve 2-3 hafta süreyle kullanıldığında aynı keten tohumu gibi etki ettiği görülmüştür. Ayrıca diş pastası, kozmetik, parfüm, boya, tekstil endüstrisinde, ilaç sanayinde hap ve draje yapımında, salatalar için hazırlanan dressing, hardal, puding, pasta, dondurma ve sos yapımında kullanılır.

Çayı: Kitre zamkının tozu veya granülitinden bir tatlı kaşığı (3 gram) 300-500 ml soğuksu ile içilir.
Yan tesiri: Bilinen bir yan tesiri yoktur, eğer toz, granülit ve hapını yutulduktan sonra yeterince su içilmezse yemek borusu, mide veya bağırsaklara yapışabilir.

B-)Türkistan kitresi, Türkistanischer Tragant, Astragalus membranaceus Boyu 30-50 cm tüylü yaprakları 13-19 parçadan oluşan kanat yapraklara sahiptir. Çiçeklerinin taç yaprakları 1,5-2 cm uzunluğunda sarı renklidir. Türkistan kitresi ile Moğol kitresi birbirlerine çok benzer iki farklılıkları vardır. Türkistan kitresinin çiçeklerini sarma-layan kupa yaprakları parlak iken, diğeri tüylüdür ve ikinci fark Türkistan kitresi ovalarda yetişirken, Moğol kitresi genellikle dağlık yörelerde yetişir.
Bu iki türden zamk elde edilmez ve kökleri çıkarıldıktan sonra yıkanır kurutulur ve ince ince kıyılarak çayı yapılarak içilir. Bu nedenle bunlara Türkistan Geven otu ve Moğol Geven otu demek daha doğru olur. Bu iki türünde İmmün sistemini (bağışıklık sistemi) kuvvetlendirdiği, karaciğeri koruduğu, böbrekleri çalıştırdığı ve virüsleri (hepatit) zararsız hale getir-diği tespit edilmiştir. Fakat araştırmalar henüz yeterli değildir.