Şifalı Bitkiler – Kuşüvezi, Sorbus aucuparia

Kuş üvezi, Vogelbeere, Sorbus amcuparia L.
Kuş meyvesi Syn: Pirus amcuparia Gaertn.
Şifalı kuş üvezi Aucuparia silvestris Med.
Kuş avı

Familyası: Gülgillerden, Rosengewâchse, Rosaceae

Drugları: Kuş üvezi Meyvesi: Sorbi fructus
Kuş üvezinin meyveleri kurutulduktan sonra çay, tentür, reçel veya na¬tü-rel ilacı yapılır.

Giriş: Üvezgiller Gülgillerin bir alt grubu olup takriben 30 türü mevcuttur ve bunlardan 11 türü Türkiye’de yetişmektedir. Bunlardan bizi ilgilendiren Kuş üvezi veya Şifalı Kuş üvezi diye anılan Sarbus aucuparia ve kısaca üvez olarak bilinen Sorbus domestica en çok kullanılan türlerdir. Üvezin M.Ö 500 yıldan beri çeşitli maksatlarla kullanıldığı Kuş üvezinin ise 1000 yıldır kullanılmakta olduğudur. Latince aucuparia: Kuş avı (Kuşbaz), Kuş yakalayıcı anlamlarına gelir. Almanca Kuş meyvesi, Türk¬çe ise Kuş üvezi veya Kuş meyvesi diye anılır. Bundan da kuşların bu ağacın meyvelerini yemek için çok konakladıkları anlaşılmaktadır.

Botanik: Kuş üvezi 5-15 m boyunda, gövdesi parlak, siyah kabuklu, dal-ları kırmızımsı ve ağaca geriden bakınca seyrek taç görünümü verir. Yaprakları 4-9 çift yaprakçıktan meydana gelir ve yaprakçıkları; mızrak şeklinde, kenarlı dişli, üst kısmı koyu yeşil alt kısmı açık yeşil renkli ve üst kısmı ve alt kısmı çok tüylüdür. Çiçekleri topluca demet halinde şemsiyemsi salkım şeklinde 50-120 bir arada bulunur. Çiçekleri kalp, küre veya yumurta şeklinde; beyaz renkli 4-5 mm büyüklüğünde beş adet taç yaprak ve ortada da 15-25 adet döllenme tozluğu bulunur. Meyveleri küre şeklinde, topluca 30-60 adeti bir arada olup, her birinin çapı 8-10 mm olup kırmızı veya sarımsı kırmızı renktedirler ve içinde 2-3 adet tohum bulunur.

Yetiştirilmesi: Kuş üvezi Türkiye’nin Marmara, Karadeniz ve Doğu Ana-dolu bölgelerinde yabani olarak yetişir ve diğer bölgelerde de ekilirse yetişebilir.

Hasat zamanı: Ağustos’tan Kasım’a kadar meyveleri toplanarak kurutu-lur veya kaynatıldıktan sonra kurutulur. Bazılarına göre ilk dondan sonra toplanması daha uygun görülür.

Birleşimi: Meyvelerinin birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) Şeker türevleri %9-13 oranında olup bununda en büyük kısmını Sorbit (Sorbose) oluşturur. Şayet meyve tatlı ise sorbit oranı az, glukoz, fruktoz oranı yüksek, eğer meyve acı ise sorbit oldukça yüksek glukoz ve fruktozlar düşük olur.
b) Parasorbinasit (Parasorbinasit’te Parasorbidin parçalanması ile ortaya çıkar) %0,04 içerir. bu asit meyve kurulunca veya kaynatılınca Sorbinasite dönüşür. Parasorbinasit; (5S)-Hydroxyhex-2-enasit-1-lakton ve Sorbinasit; Hexa-2, 4-trans, trans-dienasit diye de anılır.
c) Tohumları Cyanogenglikozitlerden Amygdalin içerir ve bu oran sadece tohumlarda %0,2-0,6 oranında, meyvenin tamam

ı hesaplanınca ise %0,04-0,06 oranındadır.
d) Organikasitler; Malikasit (Elma asidi) Sidrikasit (Limon asidi), Süksinasit (Amber asidi), Sinamikasit ve Koffe asidi
e) Minerallerden; Potasyum (230 mg 100 mg’da), Kalsiyum, Magnesyum ve demir
f) Flavonitlerden; Quercetin ve Kâmpferol ve bunların türevleri
g) Ayrıca Sabit yağlar, Eter yağları, Karotinoitlerden; β- ve α-Carotin içerir.

Tesir şekli: Kabızlık yapıcı, ishal yapıcı, idrar söktürücü, safra arttırıcı, kan temizleyici, skorbütü önleyici (C vitamini yetersizliği nedeniyle ortaya çıkan hastalık)

Açıklama:
1) Kuş üvezi meyvesinin birleşimindeki sorbit karaciğerde hemen fruk-toza dönüşerek karaciğerin yorulmasını, büyümesini önler. Safra üretimini artırır, safra yollarını açar ve safra kesesi iltihaplarını ve taşlarını yok eder.
2) Meyvenin birleşimindeki Parasorbinasit hafif zehirli olup taze olarak yenince (20-25 adet meyve) zehirlenmeye neden olabilir ve taze meyveleri ishal yapıcıdır. Oysa kurutulunca veya kaynatılınca Para¬sor-binasit Sorbinasite dönüşerek zehirleyici özelikleri ortadan kalkar ve kabızlık yapıcı özellik kazanır.

Kullanılması:
a) Komisyon E’nin yayınladığı Monografi bildirisine göre Kuş üvezi meyvesi başta; böbrek hastalıkları, diabet, romatizma, nezle, iç iltihaplanmalar, C vitamini yetersizliğine karşı kullanılır. Ayrıca kanı temizlemek, idrarı veya üreyi dışarı atmak ve metabolizmayı çalış-tırmak için kullanılır.
b) Halk arasında; Kuş üvezi meyvesi hem ishal hem de kabızlık yapıcı¬dır. Şayet tazesi yenilirse ishal yapar, kurutulmuş veya kaynatılmışı yenirse kabızlık yapar. Halk arasında; Karaciğer-safra rahatsızlıkları, iştahsızlık, C vitamini yetersizliği, şeker hastalığı, gut ve lenf bezle¬rinin şişmesi gibi rahatsızlıklara karşı kullanılır.

Çayı: Meyvesinin şurubu ve reçeli yapılır. Kurutulmuş ve ufalanmış 2-3 kahve kaşığı Kuş üvezi meyvesi demliğe konur ve üzerine 300-400 ml kaynar su ilave edilir ve 8-10 dk demlenmeye bırakıldıktan sonra süzü-lerek içilir.

B.Vonarburg’a göre Lenf bezi şişmesine karşı çay;
>50 gr Kuş üvezi meyvesi
>20 gr Kokulu yonca otu
>20 gr Ceviz yaprağı
>10 gr Sefa çiçeği

Homeopati’de: Taze Kuş üvezi meyvesinden 50 gr yıkanıp temizlen-dikten sonra ince kıyılarak bir şişeye konur ve üzerine %70’lik 500 ml alkol ilave edilir. Şişe iki günde bir çalkalanır. 4-6 hafta sonra süzülerek Homeopati’de < > adı ile anılan tentür elde edilir. Bu tentürden günde 10-15 damla 4-6 hafta süreyle alınır.

Yan tesirleri: Taze meyvelerinden çok yenirse (20-25 adet meyve) zehir¬lenmeye neden olabilir.

B) Üvez, Speierling, Sorbut domestica L.
Meyveleri daha büyük, takriben 1,5-2,5cm çapında küre veya armut şek-linde, sarı veya sarımsı kırmızı renktedir.

Natürel ilaçları: Halk arasında bu türün yaprakları şeker hastalığına karşı kullanılır.