Şifalı Bitkiler – Meyan kökü, Glycyrrhiza glabra

Meyan kökü, Süβholz, Glycyrrhiza glabra L.
Piyan kökü
Piyam kökü
Şifalı meyan

Familyası: Baklagillerden, Schmetterlingsblütengewâchse, Fabaceae

Drugları: Meyan kökü; Liquiritae radix
Meyan balı; Liquiritae succus
Meyan kökünün çayı içilir ve Meyan balının natürel ilacı yapılır.

Giriş: Meyanın takriben 30 türü bulunursa da en çok Şifalı Meyan; Glycyrrhiza glabra ve az miktarda Çin Meyanı; Glycyrrhica aralensis FISCH. kullanılır. Şifalı meyanın ayrıca 4 alt türü vardır. Türk meyanı; G.g.var.glandulifera, İspanya meyanı; G.g.var.typica, Soluk meyanı; G.g.pallida ve Leylaki meyanı; G.g.var.violacea’yı sayabiliriz. Rusya’da da Ukrayna ve Türkistan’da da Türk meyanı yetiştirilir ve kullanılır.

Botanik: Meyan ırmak kenarlarında, sulak ve nemli yerlerde yabani ola-rak yetişir. Boyu 50-150cm bazen de 200cm’i bulabilir. Çok yıllık bir bitkidir. Yaprakları kanat şeklinde olup üzerinde 4-8çift ve sonda tek yap-rak¬çıktan oluşur. Yaprakçıklar 3-6cm uzunluğunda, 1-3cm eninde, eliptik şekilde, kenarları bütün, üstü koyu yeşil, altı grimsi yeşil ve tüylüdür. Çiçeklerin taç yaprakları 1-1,5cm boyunda leylaki, açık morumsu leylaki, pembemsi leylaki renkte, kelebek şeklinde, kupa yaprakları boru şek-linde, boğumlarda genellikle altılı nadiren 3-5adet çiçek bir arada bir sapa ise 60-80 çiçek dizilmiş olup başak görünümündedir. Meyveleri 1,5-3cm uzunluğunda, 4-7m eninde, esmerimsi kırmızı renkte, fasulye kap¬sülü şeklinde, içinde 3-6adet esmer renkte tohumları bulunur. Kökleri kazık şeklinde, ana kök ve sürgün yan köklerden meydana gelir. Yan kökler sayesinde bitki kısa zamanda çevresine yayılır. Yan kökler 0,5-2 cm çapında bazen metrelerce uzunlukta dışı grimsi esmerler esmerimsi kırmızı arası renktedir.

Yetiştirilmesi: Vatanı Türkiye, Akdeniz ülkeleri, Ukrayna, Rusya, Türkistan olup günümüzde ılıman iklimli olan her yörede yetiştirilebilir ve yetiştirilmektedir.

Hasat zamanı: Meyan kökleri söküldükten sonra yıkanır, 15-40cm boy-larında doğranarak kurutulur, nemden ve güneş ışınlarında uzakta muhafaza edilir. Meyan kökleri soyulduktan sonra veya soyulmadan kuru-tulur, bu nedenle soyulmuş ve soyulmamış diye iki türü mevcuttur.

Birleşimi: Birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) Saponinler %5-15 arasında olup en önemlisi; %15-35’le Glycyrrhizin [=18β-Glycyrrrhetinasit-3-O-diglikronit veya 18β-Glycyrrhetinasit-3-O-β-D-glikuronopyranosyl (12)-β-D-glikuronopyranosyl] diye anılır. Ayrıca; Glabrolid, Glabraasit, 18α-Glycyrrhetinasit, Glycyrrhetol, 11-Desoxyglabrolid, Liquritinasit ve Liquiridiolasit’i sayabiliriz.
b) Flavonitler %0,5-2 arasında olup en önemlilei; Glabridin, 4-O-Metilglabridin, Glabren, Glabrol, Glabron, Glyzarin, Glyzaglabrin, Liquiritin, Liquiritigenin, 3-Hydroxyglabrol, Licoisoflavon, Licoflavonol, Isolicoflavonol ve formononetin
c) Chalkonlar; Izoliquiritin, Izoliquiritigenin, Licurosit, Neolicurosit ve Hydroxychalkon içerir.
d) Kumarinler; Umbelliferon, Herniarin, Licocumarin, Glycycumarin ve Izoglycyrol içerir.
e) Polisakkaritler %10 oranında olup arabinozlar, Glikozlar, Rhamnozlar, D-Glikuronasit ve D-Galakturonasit’ten oluşur.

Tesir şekli: Balgam söktürücü, balgam attırıcı, iltihapları önleyici, kramp¬-ları çözücü, antiseptik (mikropları öldürücü), iç yaraları iyileştirici ve hafif müshil yapıcıdır.

Araştırmalar:
1) H.Schilcher 1995’de yaptığı araştırmada günde 20-45gr Meyan balı yiyenlerde; ödem (vücudun su toplaması), potasyum yetersizliği (hipokalemiş=kandaki potasyumun düşmesi) ve yüksek tansiyona sebep olduğunu tespit etmişlerdir. (RP.174, HHB.V.321)
2) Prof.E.Wildhirt ve ekibi 1980’de Kassel’da (Almanya) 160 kronik hepatit (sarılık) hastasını meyan balı ile tedavi etmiş ve hastalardan %90’ının tamamen iyileştiği görülmüştür. (Age)
3) Kanseroloji enstitüsünde (Huston, Teksas) Prof.Victor Vogel yaptığı araştırmalarda bağırsak, özellikle de deri kanserine karşı etkili olduğunu tespit etmiştir. (Age)
4) Ayrıca Anderson ve Smith 1961’de meyan balının Kodeine yakın oranda kramp (spazm) çözücü olduğunu, Walter 1979’da Schmid 1983’de balgam söktürücü ve göğsü yumuşatıcı olduğunu tespit etmiştir. (Age)
5) Tanıdığım bir zat sürekli meyan balından yapılan bir şekerleme yiyordu ve onda kemik erimesi ortaya çıkmıştı ve sürekli tedaviye rağmen iyileşmiyordu.

Açıklama: Yapılan araştırmalarda Meyan kökünün birleşimindeki Glycyrrhizin (GL) C-vitamini kaybını önler, histamin hormon üretimini azaltır ve kortisol üretimini artırır. GL’in ACTH gibi etki ederek kortisolu artırdığı tespit edilmiştir. Kortisolda balgam söktürücü, iltihapları önleyici etkilere sahiptir. Bir tanıdık bende misafir iken 18.02.2000’de aniden astım krizi geçirmeye başladı. Acil servisten gelen doktor ve bakıcılar misafire kolundan kortisol verdiler ve hasta kısa sürede iyileşti. Kimyasal kortisolün oldukça çok yan tesirleri vardır. Bu nedenle mecbur kalınma-dıkça kullanılmamalıdır. Fakat ne yazık ki günümüzde alerjik astıma, bahar nezlesi, romatizma, gut, nörodermatit ve şeker hastalığı gibi çok çeşitli ağır hastalıklara karşı kortisol kullanılmaktadır. Oysa C-vitamini ve tatlı meyan balı böbrek üstü bezlerinin tabi olarak kortisol üretimini artırır. Meyan balı 6 haftadan sonra oldukça çok yan tesirlere ned

en olur bu nedenle en uygunu Gökçek Toniktir.’tir. Tatlı meyan balı ve C-vita¬mini böbrek üstü bezlerinin oldukça çok kortisol üretmesini sağlar. (ZP.4.98.197 ve HV.7.97.71) Bağırsaklar iltihaplanma nedeniyle yete¬rince DAO (diaminoksidaz) salgılıyamaz. DAO yetersizliği nedeniyle his¬tamin elimine edilemez. Ve histamin fazlalığı ortaya çıkar ve bu Histamin intoleraz nedneiyle birçok hastalık ortaya çıkar. Tedavisi ancak ve ancak mide ve bağırsakalrı tedavi ile mümkündür.

Kullanılması:
a) Komisyon E’ye göre 15.05.1985 tarihli ve 90 nolu ve 21.09.1991 tarihli 178 nolu monografi bildirisinde Meyan kök çayı veya meyan balının yukarı nefes yolları nezlesi ile mide ve onikiparmak bağırsak ülserine karşı etkili olduğu fakat yan tesirleri nedeni ile belli bir süre kullanılması (4-6hafta) tavsiye edilmektedir.
b) Halk arasında öksürük ve bronşite karşı ve kanı temizleyici olarak kullanılır.

Çayı: Bir kahve kaşığı ince kıyılmış meyan kökü veya tozundan demliğe konur ve üzerine 300-500ml kaynar su konur ve 5-8dk ateşte hafif kaynatıldıktan sonra 5-10dk dinlenmeye bırakılır ve soğuduktan sonra süzülerek içilir. İkinci bir yol ise meyan balından 1-2gr demliğe konur ve üzerine 100-200ml kaynar su ilave edilir ve de eridikten sonra süzülerek içilir.

Çay Harmanları:

Gökçek Göğüs ve Öksürük çayı (kuru öksürük ve tahriş);
>25 gr Öksürük otu yaprağı
>25 gr Anason tohumu
>20 gr Meyan kökü
>5 gr Mavi çiçek
>25 gr Y.kekik otu

Gökçek Göğüs ve Öksürük çayı (kuru öksürük ve tahriş);
>25 gr Öksürük otu yaprağı
>25 gr Anason tohumu
>20 gr Meyan kökü
>5 gr Mavi çiçek
>25 gr Y.kekik otu

Gökçe mide-bağırsak çayı (iştah açıcı, hazımsızlık ve şişkinlik);
>30 gr Nane yaprağı
>30 gr Turunç kabuğu
>20 gr Kantaron otu
>10 gr Meyan kökü
>10 gr Kimyon tohumu

Gökçe kuru öksürük çayı
>25 gr Sinir otu
>25 gr Kekik otu
>17,5 gr Ebe gömeci çiçeği
>17,5 gr Calba çiçeği
>7,5 gr Meyan kökü
>7,5 gr Rezene tohumu

Gökçek balgam söktürücü çay;
>30 gr Hatmi kökü
>20 gr Meyan kökü
>20 gr Öksürük otu
>10 gr Calba çiçeği
>10 gr Anason tohumu
>10 gr Rezene tohumu

Gökçek Göğüs çayı;
>30 gr Hatmi kökü
>20 gr Öksürük otu
>20 gr Meyan kökü
>10 gr Calba çiçeği
>10 gr Anason tohumu
>10gr K.menekşe kökü

Gökçek Öksürük çayı;
>30 gr Kekik otu
>20 gr Hatmi kökü
>20 gr Sinirli ot
>10 gr Rezene tohumu
>10 gr İzlanda likeni
>10 gr Meyan kökü

Gökçek Kabızlık çayı;
>20 gr Papatya çiçeği
>20 gr Nane yaprağı
>20 gr Sinameki yaprağı
>20 gr Oğulotu yaprağı
>20 gr Meyan kökü

Gökçek gastrit ve hazımsızlık çayı;
>30 gr Papatya çiçeği
>20 gr Kaz otu
>20 gr Meyan kökü
>20 gr Kimyon tohumu
>10 gr Oğulotu

Gökçek idrar söktürücü ve idrar yolları üşütme çayı;
>25 gr Maydanoz kökü
>25 gr Ardıç kozalağı
>20 gr Huş yaprağı
>15 gr Civanperçemi otu
>15 gr Meyan kökü

Gökçek Göğüs ve Öksürük çayı;
>25 gr Öksürük otu yaprağı
>25 gr Anason tohumu
>25 gr Meyan kökü
>5 gr Peygamber çiçeği
>20 gr Ayrık kökü

Gökçek Göğüs ve Öksürük çayı;
>20 gr Rezene tohumu
>30 gr Sinirli ot
>20 gr Meyan kökü
>30 gr Kekik otu

Gökçek Göğüs ve Öksürük çayı
>30 gr Kekik otu
>20 gr Meyan kökü
>20 gr Öksürük otu yaprağı
>10 gr Rezene tohumu
>10 gr Ihlamur çiçeği
>10 gr Sinirliot

Gökçek teskin edici çayı (sinirsel heyecan ve uyuyamamaya karşı);
>30 gr Kedi otu kökü
>20 gr Şerbetçiotu kozalağı
>30 gr Oğulotu yaprağı
>10 gr Turunç kabuğu
>10 gr Meyan kökü

Gökçek terletici çayı (ateşli hastalıklar ve üst solunum yolları nezlesine karşı);
>30 gr Mürver çiçeği
>30 gr Kuşburnu
>30 gr Ihlamur çiçeği
>10 gr Meyan kökü

Meyan balı (Liquiritae succus): Meyan kökü veya tuzu demliğe konur ve kaynatılır ve suyu tüketilir. Alçak basınçta yoğunlaştırmak yolu ile el¬de edilen hülasasıdır. Bu hülasa toz veya blok, çubuk gibi çeşitli form¬larda satışa sunulur. Meyan balı parlak siyah renkli, özel kokulu ve kay¬nar suda hemen çözülür.

Meyan ekstresi: Meyan kökünün tozu 95 kısım damıtılmış su 5 kısım Amonyak ile ekstresi yapılır ve su buharlaştırılır (büyük bir kısmı) sonra alçak basınçlı vakumla meyan hülasası elde edilir. Bu hülasaya etanol ilave edilir ve meyan ekstresi elde edilmiş olur.

Yan tesirleri: Meyan kökünün veya kökü tozunun çayının pek yan tesir yoktur fakat meyan balının uzun süre (6 haftadan fazla) günde 20-45gr yenmesi halinde vücudun el, yüz ve ayak kısımları su toplayıp şişebilir (ödem), hipokalemi (kanda potasyum yetersizliği), kalbe zarar verebilir ve tansiyonu yükseltir. Ayrıca böbrek üstü bezlerinin çalışmasını önler ve hatta hiç salgı üretmemesine neden olur. Yan tesirleri nedeni ile hamileler, karaciğer hastaları, yüksek tansiyonu olanlar, böbrek ve hipo¬kalemi rahatsızlığı olan kişilerin meyan balı kullanmamaları gerekir.

B) Çin meyan kökü, Chinesische Süβholz, Glycyrrhiza urolensis
Meyveleri topluca bir arada ve üzeri diken gibi tüylerle kaplı olması ile yukarıdaki türden farklıdır. Diğer özellikleri hemen hemen meyana yakındır ve aynı maksatlar için kullanılır.