Şifalı Bitkiler – Çakal Eriği, Prunu spinosa

Diğer Adları:
Çakal eriği, Schlehedorn, Prunus spinosa L.

Familyası:
Gülgillerden, Rosengewaeche, Rosaceae

Drugları:
Çakal Eriği Çiçekleri: Pruni spinosa flos
Çakal Eriği Yaprakları: Pruni spinosa folium
Çakal Eriği Meyveleri: Pruni spinosa fructus
Çakal Eriğinin genellikle çiçekleri çay, tentür ve natürel ilaç yapı¬mında kullanılır ve nadiren de yapraklarından çay yapılır. Meyvelerinden ise tentür ve şurup yapılır.

Giriş:
Çakal eriği Avrupa’nın orta, doğu ve güneyi, Asya’nın Türkiye, Kafkaslar, Türkistan ve Horasan, Afrika’nın kuzeybatısına yayılmış olup en son kuzey Amerika’ya taşınmıştır. Prunus kelimesi eski yunanca Prumnon’dan türemiş olup yabani çekirdek meyve ve spinosa Latince den türemiş olup dikenli dallar anlamına gelir. Türkçe’de neden çakal eriği diye anılır, muhtemelen çakallar tarafından sevildiğinden olsa ge¬rek. Almanca ise schlehe kelimesi slehe’den türemiş olup mavi anlamına Çakal eriğinin çiçeği eskiden halk arasında romatizma ve gribe karşı ve de müshil yapıcı olarak kullanılmıştır.

Botanik:
Çakal eriği 1-3 metre boyunda gövdesi siyahımsı, esmer veya kahverengimsi ve üzeri pürtüklüdür. Çiçekleri yapraklarından önce Mart-Nisan aylarında açarak bembeyaz bir görüntü verir. Çiçekleri beş adet beyaz renkli oval veya ters yumurta şeklinde ortasında narin sarımsı yeşil renkli döllenme tozluklarına sahiptir. Yapraklarını çiçek açtıktan sonra Mayıs ayından itibaren açmaya başlar ve kısa saplı, oval veya eliptik şekilde 3-5 cm uzunluğunda, 1-3 cm eninde mat veya koyu yeşil renkli kenarları kertikli ve kenarları içe doğru hafif kalkıktır. Meyveleri önce yeşil ve sonra olgunlaşınca koyu mavi veya siyahımsı mavi bir renk alır, 1 cm çapında, tek çekirdekli önce ekşi ve acı iken ilk kardan sonra Kasım ayında olgunlaşarak kullanılabilir.

Yetiştirilmesi:
Çekirdekleri ile yetiştirmek oldukça zordur, bu nedenle çeltikleri ile kumlu, killi, kireçli ve taşlı topraklarda yetiştirmek mümkündür. Almanya’da genellikle toprak kaymasına karşı yol kenarlarına ekilen bitkilerden biride Çakal eriğidir. Çakal eriği bilhassa kuşlar için kış aylarında çok önemli bir besin kaynağıdır.

Hasat zamanı:
Çiçekleri Mart ve Nisan aylarında, yaprakları Mayıs’tan Ekime kadar ve Meyveleri Ekimden Ocağa kadar toplanabilir. Çiçekleri çay şeklinde kullanılacak ise kurutulur ve kaldırılır. Şayet tentürü yapıla¬cak ise taze olarak işlenir. Malesef şifalı bitkiler toplama, kurutma, paketleme ve depolama işlemleri sırasında çok yanlışlar yapılmaktadır. Bitkinin şifalı kısmı yaprak veya çiçekleri ise asla Güneş altında kurutulmaz ve mutlaka gölgede kurutulmalıdır. Ayrıca bitki örneğin 5 günde kurudu ise 2 gün daha kurumada bırakmak mahzurludur, çünkü birleşimindeki eterik yağları kaybettiğinden kalitesi düşer. Sadece birki kökleri Güneşte kurutulur ve kurur kurumaz heemn paketlenip depolanması gerekir. Şifalı bitkilerin aktarlarda açıkta satılması kalitesini kısa sürede sıfırlar.

Birleşimi:
Çakal eriğinin birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) Flavonglikozit türevleri %2-3 oranında olup en önemlileri; Izoquercitrin (Quercetin-3-O-glukozit) Astragalin ve Quercetin içerir.
b) Ayrıca Tanin glukozlar, C-vitamini, Organik asitler ve az miktarda Siyanür asit glukozitler içerir.

Tesir şekli:
a) Çiçekleri; krampları çözücü, ağrıları dindirici, terletici, idrar sök¬türücü, müshil yapıcı, kan temizleyici ve yağları eriticidir.
b) Meyveleri; damarları kasları büzücü ve ishali önleyicidir.

Kullanılması:
a) Üniversite kliniklerinde tedavi denemeleri yapılmamıştır, bu nedenle Çakal eriği 2. sınıf bir şifalı bitkidir. Bu alanda Üniversite kliniklerince tedavi denemeleri yapılmış ve etkisi ispatlanmış oldukça şifalı bitki mevcuttur. Bunların başında sindirim rahatsızlıklarına karşı Harpa-, Çörek-, Centiyan-, Haronga-, Papaya-, Gökçek İksiri daha etkilidir.
b) Komisyon E’nin 01.06.1990 tarihli ve 101 nolu monografi bildirisine göre çakal eriğinin çiçeği başta üşütme hastalıkları, nefes yolları hastalıkları, ishal, peklik, şişkinlik, mide krampları, bağırsak hastalık-ları, ödem, böbrek ve mesane rahatsızlıkları, genel dermansızlık ve derdeki kabarcıklara karşı ve de kan temizleyici olarak kullanılır.
c) Halk arasında: Kabızlık, sindirim bozuklukları, vücudun su toplaması (ödem), romatizma, nikris (gut hastalığı), şişmanlık ve üşütme rahatsızlıklarına karşı kullanılır.
d) Çakal eriğinin meyvelerinden elde edilen şurup dişeti iltihaplan¬ma¬ları, bademcik iltihaplanması, makat ve mesane kaslarındaki zafiyetler ve gece yatağı ıslatmaya karşı kullanılır.

Açıklama:
Çakal eriğinin çiçekleri ile meyve ve yaprakları farklı şekilde etki ederler, buda çiçeklerinin genellikle flavonlar ve flavonitglikozlar içer-mesindendir. Meyve ve yapraklarının ise yüksek oranda tanin içer¬meleri nedeniyle farklı etkiler gösterirler. Mesela çiçekleri müshil yapıcı iken meyve yaprakları peklik yapıcıdır.

Çayı:
a) Taze veya kurutulmuş Çakal eriği çiçeklerinden 2 tatlı kaşığı demliğe konur ve üzerine 300-500 ml kaynar su ilave edilerek 5-10 dakika demlemeye bırakıldıktan sonra süzülerek içilir.
b) Yaprak veya kabuklarından 1tatlı kaşığı demliğe konur ve üzerine 300-500 ml kaynar su ilave edilerek 5-10 dakika demlemeye bıraktıktan sonra süzülerek içilir.
c) Meyvelerinden 1-2 tatlı kaşığı demliğe konur ve üzerine 300-500 ml kaynar su ilave edilerek 5-10 dk demlenmeye bırakıldıktan sonra süzülerek içilir.

Çay Harmanları:

Müshil yapıcı ve kramp çözücü çay;
>25 gr Papatya çiçeği
>25 gr Çakal eriği çiçeği
>25 gr Sinameki yaprağı
>25 gr Rezene tohumu

Dr.B.Jurgens peklik çayı
>30 gr Ravent kökü
>25 gr Y.Akdiken kabuğu
>20 gr Çakal eriği çiçeği
>15 gr K.Hindiba kökü
>10 gr Rezene tohumu

Dr.E.Scheider metabolizma çayı:
>30 gr Akkuş yaprağı
>30 gr Çakal eriği çiçeği
>20 gr Isırgan yaprağı
>20 gr Mürver çiçeği

Terlemek için çay;
>25 gr Mürver çiçeği
>25 gr Ihlamur çiçeği
>25 gr Papatya çiçeği
>25 gr Çakal eriği çiçeği

B.Kranzberger müshil çayı;
>40 gr Menekşe otu
>30 gr Y.Akdiken kabuğu
>30 gr Çakal eriği çiçeği

Terlemek için çay;
>25 gr Mürver çiçeği
>25 gr Ihlamur çiçeği
>25 gr Papatya çiçeği
>25 gr Çakal eriği çiçeği

Ağrılı adet görme çayı
>20 gr Andız kökü
>20 gr Kaz otu
>20 gr Akkuş otu
>20 gr Isırgan otu
>10 gr Çakal eriği çiçeği
>10 gr Civanperçemi otu

Kneipp müshil çayı;
>50 gr Y.Akdiken kabuğu
>20 gr Sinameki yaprağı
>10 gr Rezene tohumu
>9 gr Nane yaprağı
>4 gr Çakal eriği çiçeği

Yan tesiri:
Bilinen bir yan tesiri yoktur, tarife uymak gerekir. Çakal eriği normal erik gibi yenmez ve sadece tıbbi maksatla kullanılır.