Şifalı Bitkiler – Diş otu, Ammi visnaga L.

Diğer Adları:
Diş otu, Khella, Ammi visnaga L.
Hıltan Bischofskraut
Köşni Zahnstocherammei
Diş hilali
Kılır
Mısır anasonu
Kürdan otu

Familyası:
Maydanozgillerden, Doldenblütler, Apiaceae

Drugları:
Diş otu meyvesi; Ammoes visnagae fructus
Diş otunun sadece meyvelerinin çayı, tentürü ve natürel ilaçları yapılır.

Giriş:
Diş otu Maydanozgillerden bir alt grubu olan Ammigillere dahildir ve bunlardan Diş otu; Ammi visnaga ve Büyük diş otu; Ammi majus bizi ilgilendirmektedir. Diş otunun tarihte kullanıldığı eski mısır yazıtlarından Papirus’ta geçmektedir. Eskiden çiçek sapları kürdan olarak kullanılırken meyve çayı da böbrek taşlarına karşı kullanılmıştır. Tarihte ilk defa ilmi araştırmalar 1879’da Mısırlı Mustafa Efendi tarafından yapılmış ve Böbrek ve mesane taşlarını düşürmek için kullanılmıştır. Bu araştırmaları başta Almanya’daki çalışmalar takip etmiştir. Bitkinin asıl vatanı Doğu Akdeniz ülkeleri olup zamanla dünyanın hemen her yöresine yayılmıştır. Amoni kelimesi Ammos’dan türemiş olup kum anlamına gelir. Çünkü bitki kumlu yerlerde yetişir. Visnaga kelimesi ise çift sivri kelimesinden türemiş olup çiçeklerinin şemsiye ve şemsiyeciklerden oluştuğuna işarettir. Bitkiye diş otu veya kürdan otu denmesinin sebebi çiçek saplarının kürdan olarak kullanılmasından dolayıdır.

Botanik:
Diş otu 50-150cm boyunda 1-2yıllık dikine yükselen ve sık çatallaşan otsu bir bitkidir. Yaprakları kanat şeklinde olup önce karşılıklı yan yapraklara ayrılır ve yan yaprakları tekrar yan yapraklara ayrılır. Yaprakları iplik gibi ince, uçları mızrak gibi sivri ve koyu yeşil renklidir. Çiçeklerinin kupa ve taç yaprakları beyaz renkte, taç yaprakları kupa yapraklarına göre oldukça küçük ve ortada 5 adet döllenme tozluğu bulunur. Bir şemsiyecikte 20-40çiçek ve bir şemsiyede 30-50adet şemsiyecik bulunur. Diş otunun çiçekleri olgunlaşıp meyveye dönüştükçe şemsiyecik sapları da sertleşerek odunsu bir hal alır ve meyveleri dövülerek ayrıldıktan sonra şemsiyecik sapları kürdan olarak kullanılmak üzere toplanır. Diş otunun meyvesi (tohumu) çörek tohumu büyük-lüğünde, yumurta veya eliptik şekilde, 1,5-3mm uzunluğunda 0,8-1mm eninde, grimsi kahve renkli, üzerinde yay şeklinde 5adet kaburgacık bu-lunur. Diş otu meyvesi Kimyona benzer fakat ancak yarısı büyüklü-ğündedir.

Yetiştirilmesi:
Diş otunu Türkiye’nin birçok yerinde yetiştirmek müm-kündür. Fakat günümüzde Mısır, Tunus, Fas, ABD ve Rusya’da yaygın olarak yetiştirilmektedir.

Hasat zamanı:
Temmuz’dan Ekim’e kadar olgunlaşan Diş otu meyveleri, şemsiyecikleri ile birlikte toplanır, havalı güneşli bir yerde kurutulur ve sonra dövülerek meyveleri (tohumları) kapçıklarından ayrılır.

Birleşimi:
Diş otu meyvesinin birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) Frunokromon türevleri (Furanochromon türevleri=γ-Pyronlar) %2-4 arasında olup en önemlileri; Khellin (Kellin=Visammin), Visnagin, Khellol, Norvisnagin, Kellolglikozit, Khellinol, Khellenin, Ammiol ve Visamminol
b) Pyranokumarinler (Visnaganlar) %0,2-0,5 arasında olup en önemlileri; Visnadin, Samidin ve Dihydrosamidin içerir.
c) Furanokumarin türevleri; Xanthoxin ve Ammidin
d) Flavonitler; Qercetin, İzorhamnetin ve Kâmpferol, Eter yağı türevleri; Carvon (Karvon), Kâmpfer, α-Terpineol, Linalool, Terpinen-4-ol ve Trans-Linalooloxid

Araştırmalar:
Diş otu meyvesi ile olan araştırmalar çok eskiye dayanır ve en önemlileri;
1) İlk araştırmayı Mısırlı Mustafa Efendi 1879 yılında yapmış ve mesane ve böbrek taşlarına karşı etkili olduğunu tespit etmiştir. (LBH.II.356)
2) Berlin Charite Üniversitesinde Prof.Sauerburch böbreklerde sürekli oluşan taşa karşı tedavi denemeleri yapmış ve 1945’te koroner damarlarını ve damarları genişletici olduğunu tespit etmiştir. (Age)
3) W.J.Geothe Üniversitesinin Farmakolojik Biyoloji enstitüsünde (İnstitut für Pharmazeutische Biologie, Universitat Frankfurt Main) Rauwald ve ekibi Diş otu tohumunun birleşimindeki Khellin, Visnagin ve Visnadin ile tedavi denemesi yapmışlar ve bunlardan Visnadin’in Kalsiyum üzerine etki ettiğini ve böylece kalp damarlarını (koroner) açtığını tespit etmişlerdir. (ZP.1.93.23, 4.98.220, 6.94.342)
4) Dr.Friedrich Bossert ve ekibi 1952’de Diş otu tohumundan elde edilen Khellin’den sentetik yeni madde elde etmek için 1980’e kadar uzun bir araştırma ve deney ve de testler sonucu Nifedipin adı ile anılan yarı sentetik madde elde etmiştir. Bu yarı sentetik madde Türkçe halk arasında dilaltı anlamına gelir ve Farmakolojik ismi Adalat’tır. Bu ilaç özellikle koroner yetmezliği ve Angina pektoris’e karşı kullanılır. (GM.2.96.22)
5) Khellin’in kramp çözücü özelliğini Uhlen Brock ve ekibi 1953’de Visnadin’in koroner kan akışını artırıcı özelliğini, Kukuwa ve ekibi 1967, Mast ve ekibi 1974 ve Erbring ve ekibi 1967’de yaptıkları araştırmalarda belgelemişlerdir. (PP.42-43)

Kullanılması:
a) Araştırmalara göre Diş otu meyvesinden elde edilen natürel ilaçlar başta; hafif koroner yetmezliği ve Angine pektoris (göğüs ağrısı ve nefes darlığı ile ortaya çıkan nöbet hali= kalp anjini)
b) Komisyon E’nin 15/04/1994 tarih ve 71 nolu Monografi bildirisine göre Diş otu meyvesinin Koroner yetmezliği, kalp anjini, astım, boğmaca, yüksek tansiyon ve kalbin yavaşlamasına karşı kulanılabileceği beyan edilmiştir.
c) Homeopati’de Diş otu meyve tentürü başta kalp kaslarında kan akışını artırır ve Angina pektoris (kalp anjini), astım, boğmaca ve Amfizem’e karşı kullanılır.
d) Halk arasında kalp, akciğer, bağırsak, karaciğer, safra kesesi, me-sane ve böbrek kramplarına karşı ve kalp kaslarındaki kan akışını artırıcı özelliktedir.

Açıklama:
Diş otu meyvesinin birleşimindeki Khellin’den (Coropar hapı), Visnadin’den (Carduben hapı) ve birleşimindeki bazı maddelerin sentezi ile yarı sentetik ilaçlar (Adalat) ve birleşimini hiç ayırmadan tamamı ile tamamen natürel ilaçlar (Oxa-K) yapılır. Bu nedenle çok farklı ve de-ğişken gibi görünse de genellikle hepside koroner yetmezlik ve kalp anjinine karşı kullanılır. Yarı sentetik ilaçlar hemen etki ederken, natürel ilaçların etkisi zaman içinde olur fakat aynı zamanda da kalıcı olur.

Çayı:
Diş otu meyvesinin çok nadiren çayı içilir, genellikle hazım ilaçları tercih edilir fakat çayını içmek isteyenlerin uzun süre ve çok olmamak şartıyla içmelerine müsaade edilebilir. Yarım kahve kaşığı demliğe konur ve üzerine 300ml kaynar su ilave edilir. 10-15dk demlenmeye bırakıl-dıktan sonra süzülerek içilir.

Çay Harmanları;

Gökçek Koroner yetersizlik çayı;
>40 gr Alıç yaprak ve çiçeği
>20 gr Diş otu tohumu
>20 gr Mübarek otu
>10 gr Arnika çiçeği
>10 gr Süpürge otu

Gökçek Koroner yetersizlik çayı;
>40 gr Alıç yaprak ve çiçeği
>20 gr Diş otu tohumu
>20 gr Karabuğday otu
>10 gr Süpürge otu
>10 gr Arnika çiçeği

Gökçek Koroner yetersizlik çayı;
>40 gr Alıç yaprak ve çiçeği
>15 gr Diş otu tohumu
>15 gr Civanperçemi otu
>10 gr Mübarek otu
>10 gr Süpürge otu
>10 gr Arnika çiçeği

Homeopati’de:
Diş otu meyvelerinden (tohumlarından) 50gr ezildikten veya öğütüldükten sonra bir şişeye konur ve üzerine 200ml %70’lik Alkol (Etanol) ilave edilir. İki günde bir çalkalanır ve güneş ışınlarından uzakta muhafaza edilir. Takriben 4-6hafta sonra nesne süzülür ve Homeopati’de <<Ammi Visnaga>> ismi ile anılan tentür elde edilir. Bu tentürden günde 3-5 defa 10-15damla 4-6hafta süre ile alınır.

Hastalığın belirtileri (semptom):
1) Kalp kaslarında kan akışı rahatsızlıkları varsa
2) Kalp anjini varsa
3) Herhangi bir gerginlik sonu astım rahatsızlığı söz konusu ise
4) Yukarı nefes yollarında aşırı salgı (tükürük, sümük) varsa
5) Böbrek taşı sancısı varsa
6) Gözler ışığa karşı duyarlı ise
Bu gibi durumlarda Diş otu meyve tentürü (Diş otu tentürü) kullanılır.

Yan tesirleri:
Diş otu meyvesinin aşırı miktarda alınması halinde baş dönmesi, bulantı, kabızlık, iştahsızlık, baş ağrısı, kaşıntı ve uyuyamama gibi rahatsızlıklara neden olur.

B) Büyük Diş otu | Groβe Ammei | Ammi majus
Yalancı Diş otu

Familyası:
Maydanozgillerden, Doldenblütler, Apiaceae

Drugları:
B.Diş otu meyveleri; Ammeos majore fructus
Büyük Diş otu meyvesi (tohumu) çay, tentür ve natürel ilaç yapımında kullanılır.

Botanik:
Vatanı Doğu Akdeniz ülkeleri ve Orta Doğu ülkeleri olan Büyük Diş otu günümüzde birçok ülkede yetişmekte ve kültür bitkisi olarak yetiştirilmektedir. B.Diş otu yaprakları öncekine göre daha geniş ve büyük ve de seyrek olmasıyla farklılık gösterir.

Birleşimi:
Birleşimindeki en önemli madde
a) Furanokumarin türevleri; Ammonidin(=Xanthoxin=9-Metoxipsoralen) %0,5 oranında olup diğerleri çok azdır; Ammidin, Bergapten ve İzopimpenellin
b) Ayrıca Acı maddeler, Sabit yağ ve Reçine içerir.

Tesir şekli:
Derinin rengini düzenleyici, iltihapları önleyici, gaz söktürücü ve iştah açıcı özelliklere sahiptir.

Kullanılması:
Başta pigment bozukluğundan dolayı ortaya çıkan hastalık Lökoderma (deride beyaz lekelerin oluşması) ve sedef hastalığına karşı kullanılır.

Yan tesirleri:
Bilinen bir yan tesiri yoktur. Diş otu gibi çayı içilebilir.