Şifalı Bitkiler – Hüdaverdiotu, Gratiola officinalis

Diğer Adları:
Hüdaverdiotu, Gottesgnadenkraut, Gratiola officinalis, Fukara otu

Familyası:
Sıracaotugillerden, Braunwurzgewaechse, Scrophulariaceae

Drugları:
Hüdaverdi otu; Gratiolae herba
Hüdaverdi otunun kökleri hariç geri kalan kısmı tentür ve natürel ilaç yapımında kullanılır.

Botanik:
Asya, Avrupa ve kuzey Amerika’nın ılıman bölgelerinde ırmak, göl ve gölet kenarları ile nemli ormanlarında yetişir. Kökleri fazla derine gitmez ve hemen toprak altında yatay olarak çevresine yayılır. Bu nedenle ekildiği yerde hemen çoğalır ve oldukça sıktır. Gövdeleri dört köşeli içi boş, yukarılara doğru çok az çatallaşır. Yaprakları sapsız, yani gövdeye oturmuş, mızrak şeklinde, kenarları kertikli, karşılıklı bir sonraki ile çapraz ve koyu yeşil renklidir. Çiçekleri yaprak koltuğundan çıkan ipliğimsi uzun bir sap üzerinde, yapı itibari ile zurnaya benzer, uç kısmında alt ve üst dudaklar olmak üzere iki dudaklıdır ve genellikle üst dudak bütün veya hafif ortadan yırtık iken, alt dudakları ise üç lopludur. Çiçeklerin üzeri esmer, sarımtırak veya kırmızımsı renkli, uç kısımdaki loplar beyaz, borunun içi çizgili sarımsı esmer renklerden oluşur ve kupa yaprakları beş adet küçük mızrak şeklinde ve de yeşil renklidir.

Yetiştirilmesi:
Ilıman iklimde yetişmesi problem değildir ve Türkiye’nin hemen yöresinde rahatlıkla yetiştirilebilir.

Hasat zamanı:
Haziran’dan Eylül’e kadar, topraktan hemen biraz yu-karıdan kesilerek, toplanır, güneşli ve havadar yerlerde kurutulur. Şayet bitki topraklı, toplu, böcekli veya çamurlu ise yıkanır sonrada kurutulur. Şayet tentür yapımında kullanılacak ise kurutulmadan taze işlenir. Malesef şifalı bitkiler toplama, kurutma, paketleme ve depolama işlem¬leri sırasında çok yanlışlar yapılmaktadır. Bitkinin şifalı kısmı yaprak veya çiçekleri ise asla Güneş altında kurutulmaz ve mutlaka gölgede kuru-tulmalıdır. Ayrıca örneğin bitki 5 günde kurudu ise, 2 gün daha kuru¬mada bırakmak mahzurludur, çünkü birleşimindeki eterik yağları kaybettiğinden kalitesi düşer. Sadece bitki kökleri Güneş’te kurutulur ve kurur kurumaz hemen paketlenip depolanması gerekir. Şifalı bitkilerin Aktarlar’da açıkta satılması kalitesini kısa sürede düşürür ve etkisini oldukca azaltır.

Birleşimi:
Birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
1) Pentocyclic (Pentasiklik) Triterpen türevleri %0,1-0,2 oranında olup bunlardan en önemlileri Gratiogenin, Geratiosid (Graliogenin-diglicosit), Gratiogenin-monoglikozit ve gratiofoxin
2) Tetracyclic (Tetrasiklik) Triterpen türevleri %0,08-0,12 oranında olup bunlara Cucurbitacin tipleri de denir ve en önemlileri; α-Elaterinid (α-Elaterinin-monoglikozit), Cucurbitacin E ve Cucurbitacin İ’yi sayabiliriz. (bunlar için Cırtatan ve Çit köküne bak)
3) Triterpenlere; Butalinasit’i (=Graliolon) örnek gösterebiliriz.
4) Sabit yağ, reçine, malik asit (elam asidi), uçucu yağlar (eter yağı), acı maddeler, tanen ve saponinler içerir.

Tesir şekli:
Sinir sistemini uyarıcı, iç kanamayı artırıcı, idrar söktürücü ve müshil yapıcı özelliklere sahiptir.

Kullanılması:
a) Üniversite kliniklerinde tedavi denemeleri ve araştırmalar yapıl-mamıştır. Bu nedenle bugünkü bilgilere göre 2. sınıf bir şifalı bitkidir. Hüdaverdi otu yerine göre daha etkili olan başka bitkiler kulla¬nılmalıdır örneğin: Karaciğer ve safra rahatsızlıklarına karşı Şahtere-, Zerdeçal, Civanperçemi, Kırlangıçotu veya Gökçek İksiri daha etkilidir.
b) Halk arasında; Eskiden karaciğer-safra, mide ve bağırsak ra¬hat-sızlıklarına karşı kullanılmıştır. Fakat zehirli olması nedeniyle günü-müzde bu tür rahatsızlıklara karşı daha etkili ve zararsız olan başka şifalı bitkilerin kullanılması uygundur.

Çay:
Çayın içilmesi zehirli olması nedeniyle mahzurludur, ancak az mik-tarda (dozajda) ve kısa süre ile içilebilir.

Homeopati’de:
Hüdaverdi otundan 50gr ince kıyılarak bir şişeye konur ve üzerine %70’lik etanol ilave edildikten sonra güneş ışığından uzakta iki günde bir çalkalamak suretiyle muhafaza edilir. 4-6hafta sonunda süzülerek Homeopati’de <<Gratiola>> adı ile anılan tentür elde edilir. Bu tentürden günde 3 defa 10-15damla 3-4hafta süreyle alınır. Bu tentür başta sindirim rahatsızlıkları, hazımsızlık, mide civarında baskı, sümüksü balgam veya safra kusma gibi halde sarımsı yeşil su gibi ishal, karında üşüme hissi, böbrek civarında aşırı ağrı, aşırı cinsel istek, sinsel organlarda kaşıntı ve erken başlayıp uzun süren adet hallerine karşı kullanılır. Bu hallerden bazıları görülürse o zaman Hüdaverdi tentür te¬davi için uygun demektir.

Yan tesirleri:
Hüdaverdi otu ancak doktor veya hekim (alternatif tedavi uzmanı) kontrolünde kullanılabilir zira zehirlidir. Zehirlenme halinde hemen doktora gidilmeli veya doktor çağrılmalıdır. Zehirlendikten sonra tuzlu su içilirse kusma ile zehir dışarı atılır veya aktif kömür (tıbbi kömür) yutulur ise kömür zehri emerek tehlikeyi azaltır. Zehirlenme belirtileri; bulantı, kusma, kramplar, kanlı ishal, idrar yolları yanması, kalp atışlarında ve nefes alışverişlerde anormallikle anlaşılır.