Şifalı Bitkiler – Akhavuç, Pastinaca sativa

Diğer Adları:
Ak havuç, Pastinak, Pastinaca sativa
Ak kök
İğ kök
Koyun havucu

Familyası:
Maydanozgillerden, Doldengewâchse, Apiaceae (Umbelliferae)

Drugları:
Ak havuç kökü; Pastinaceae radix
Ak havuç tohumu; Pastinaceae fructus
Ak havuç kökü ve tohumu çay ve tentür yapımında kullanılır.

Giriş:
Pastinacagillerin dünyada bilinen 14 türü mevcuttur ve bun¬ların en önemlisi Ak havuçtur. Eskiden Romalılar tarafından Ak havuç kökü ana sebze maddesi iken sonradan Patates ve Kerevizin yaygın olara kullanılmaya başlanması nedeni ile Ak havuç zamanla unutulmuş¬tur. Tarihte Ak havuç kökü gut hastalığı ve romatizmaya karşı ve zayıf¬lamak için kullanılmıştır. Vatanı Avrupa ve Asya’nın ılıman bölgeleri olup buradan ılıman iklimli diğer ülkelere yayılmıştır. Günümüzde Çin, Amerika ve Kuzey Afrika gibi ülkelerde yetiştirilmektedir. Ak havuç yol kenarları, çimenliklerde ve çalılıklarda yetişir. Pastinum kelimesi “kazma” ve sativa “kültür bitkisi” anlamına gelir.

Botanik:
Ak havuç iki veya çok yıllık bir bitki olup genellikle çatallaş-mayan ve dikine yükselen bir bitkidir. Bitkinin köklerinin dışı beyaz, içi beyaz havuç şeklinde fakat havuçtan daha kalın ve bazen de iğ şeklindedir. İsmi de bu nedenle Ak havuç, Ak kök, İğ kök ve Koyun havucu gibi isimlerle anılır. Bazı Türk yazarları bitkiye Kara kök ya da Yabani havuç gibi isimler takmışlardır ki bu tamamen yanlıştır çünkü ne kökleri siyah ne de yabani havuçla bir ilgisi vardır. Yaprakları kanat şeklinde olup her kanat yaprak 3-5çift yaprakçık ve sondaki tek yap-raktan oluşur. Yaprakçıkları 3 loplu, kenarları dişli, koyu yeşil renkli, parlak ve kısa saplıdır. Çiçekleri şemsiye şeklinde olup bu şemsiye de 15-25şemsiyecikten meydana gelir. Her şemsiyecik, 10-20çiçekten meydana gelir. Taç yaprakları 0,5-1mm büyüklüğünde, altın sarısı renktedir. Tohumları gibi basık 4-6mmgenişliğinde, 6-8mm uzunluğunda eliptik, yeşilimsi sarı veya esmerimsi sarı renkte ve arkasında bir sapı vardır.

Yetiştirilmesi:
Mart ortasında Nisan sonuna kadar yastıklar, çam¬lık¬lar veya kasalara ekilen tohumların filizlenip 10-20cm olunca bahçe veya tarlaya ekilir.

Hasat zamanı:
Olgunlaşan tohumları taşıyan şemsiyeleri Ağustos veya Eylül aylarında toplanır, dövülür ve ayıklandıktan sonra güneşte kurutulur. Kökleri bitkinin yaprakları solduktan sonra, çıkarılır, yıkanır ve kurutulur.

Birleşimi:
Tohumlarının birleşimindeki en önemli maddeler;
a) Kumarin türevleri %0,5-0,65arasında olup en önemlileri; Xanthoxin, Bergapten, İmperatorin, İzopimpinellin, Osthol ve Kumarin içerir.
b) Uçucu yağ türevleri %2-3 oranında olup en önemlileri; Myristicin, Terpinolen ve Pinen
c) Alifatik esterler; Butylbutyrat, Hexylbutyrat, Decylbutyrat, Oktylbutyrat, Oktenylbutyrat
d) Sabit yağ türevleri; Petroselinasit, Oleik asit, Linolasit, Palmitinasit içerir.

Kökün birleşimindeki maddeler;
a) Eter yağ türevleri; Myristicin, Terpinolen, Pinen ve Ocimen
b) Furanokumarinlerden; Angelicin, Psorolen, Xanthotoxin ve Bergapten
c) Vitaminlerden; B1, B2,B6, E, C-vitaminleri ve Provitamin A (B-karoten)

Minerallerden; Potasyum, Magnezyum, Kalsiyum, Fosfor, Demir, Çinko ve Mangan içerir.

Tesir şekli:
Gaz söktürücü, kramp çözücü, idrar artırıcı ve sindirimi kolaylaştırıcıdır.

Kullanılması:
a) Tohumları mide rahatsızlıkları, şişkinlik, böbrek ve mesane taşları ve su toplamasına (ödem) karşı kullanılır. Ak havuçtan daha etkili şifalı bitkiler ve Gökçek iksiri varken kullanılması gerekmez.
b) Köklerin salataya katılması veya yenmesi halinde, böbrek, mesane, mide ve bağırsak rahatsızlıkları, ödem ve hazımsızlığa karşı kullanılır.

Çayı:
Tohumlarından içilecek her bardak (su bardağı) için sadece 1/2kahve kaşığı demliğe konur ve üzerine 300-400ml kaynar su ilave edilerek 5-10dk demlenmeye bırakılır ve sonra süzülerek içilir.

Yan tesirleri:
Ak havuç otu, tohumu ve kökü bazı insanlarda alerji yapabilir. Bunun belirtisi ise deride kaşıntı ve kabarcıklardır.