Şifalı Bitkiler – Beşparmak otu, Potentilla erecta WAHLLENB.

Diğer Adları:
Beşparmak otu, Tormentil, Potentilla erecta WAHLLENB.
Kan kökü Syn: Potentilla officinalis CURT.
Karın otu tormentilla NECKER.
Kuvvet otu
Kızıl kök
İnci bar kökü
Sarı tabuskluk
Yedi yaprak otu

Familyası:
Gülgillerden, Rosengewâchse, Rosaceae

Drugları:
Beşparmak kökü; Tormentillae rhizoma
Beşparmak otunun sadece kökleri çay, tentür ve natürel ilaç yapımında kullanılır.

Giriş:
Beşparmak otu gülgillerin alt grubu olan potentillagiller ailesine dahil olup bu gruba 300 civarında bitki dahildir. Bunlardan Kaz otu; Potentilla anserina ve Beşparmak otu; Potentilla erecta tıbbi maksatla kullanılırlar fakat farklı kullanım alanlarına sahip olduklarında ayrı ayrı incelemekte fayda vardır. Beşparmak otunun ayrıca kullanılan dört önemli alt grubu vardır. Bunlar Küçük Beşparmak otu; p. pevar herminii BRİQUET, Çatallı Beşparmak otu; p. pevar dacica BOBAŞ Tipik Beşparmak otu; p. pevar typica ve Büyük Beşparmak otu; p. pevar strictissima’yı sayabiliriz. Potentilla Latince polens kelimesinden türemiş olup kuvvetlendirici anlamına gelir ve tormentilla Latince <<tormentum>> kelimesinden türemiş olup karın sancısı anlamına gelir. Erecta kelimesi dikine yükselen anlamına gelir, bu bitkinin böyle anılması yerde sürünen türden ayrılması içindir. Bitkiye Türkçe Beşparmak otu denmesinin nedeni yapraklarının beş parçalı olmasındandır. Culpeper’in yazdığına göre Beşparmak kökü eskiden yaralar, ishal, diş ağrısı ve burun kanaması gibi rahatsızlıklara karşı kullanılmıştır. Bitkinin vatanının Güneybatı Asya olduğu tahmin edilmekte olup, günümüzde Kuzey Afrika, Kuzey Amerika, Avrupa’nın ılıman bölgeleri Asya’nın Türkiye, Kafkaslar, Horasan, Türkistan ve Güney Rusya’da yetişir. Beşparmak otunu diğer 300 türden ayırmak için bitkiye dikkat edilmesi gerekir, aksi halde faydası olmayan veya çok az etki ve yahut ta zehirli olabilen türleri kullanabilirsiniz. Potentillagillerin ortak özelliği beş adet taç yaprağa sahip olmalarıdır. Bu sadece Beşparmak otunda dört adettir ve böylece altın sarısı ters kalp veya balta şeklindeki taç yapraklarla diğerlerinden ayrılır.

Botanik:
Beşparmak otu çok yıllık 10-35 cm boyunda oldukça sık çatal-laşan ve dikine yükselen veya yatay yayılan bir bitkidir. Yaprakları gövdeye veya dallara oturmuş olup beş parçadan oluşur ve her parça ters yumurta şeklinde, kenarları kertikli ve yeşil renklidir. Çiçekleri ters kalp veya balta şeklinde altın sarısı renkli ve 4 adettir ve de ortada bir göbek ve etrafında 16 adet döllenme tozluğu bulunur. Kupa yaprakları sarımsı yeşil renkli olup geniş mızrak şeklinde ve oldukça küçüktür. Kökleri ana ve yan köklerden oluşur ve ana kök 1-3 cm kalınlığında 10-15 cm uzunluğunda silindir şeklinde, dışı kırmızımsı esmer, içi kırmızı kan renkte olup yan kökleri ise saçak şeklinde incedir.

Yetiştirilmesi:
Yetiştirilmesi oldukça kolay olup kökünden bir parça bahçe veya tarlaların güneşli bir yerine ekildiğinde kısa zamanda büyür ve çoğalır.

Hasat zamanı:
Kökleri Mart’tan Mayıs’a veya Eylül’den Kasım’a kadar olan zaman içinde sökülerek temizlenir. Havalı ve güneşli bir yerde kurutulur. Şayet tentürü yapılacak ise taze olarak işlenir.

Birleşimi:
Birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) %15-20 oranında Tanin içerir. bunlarda iki alt gruba ayrılırlar; 1) Kateşinler (Catechinler) 2) Gallo ve Ellagitaninler’den oluşur.
1) Kateşinler; %15-20 (+)-Catechin (Kateşin), (+)-Gallocatechin (Gallokateşin), (-)-Epicatechin (Epikateşin) ve Epigallocatechin lerin birbiriyle iki veya üçlü şekilde bağlı halleridir, sade olunca Flavonitler denir. En önemlileri; Procyanidin B3 ([4,8] all, trans-bi-(+)-Catechin), Procyanidin B6 ([4,6] all, trans-bi-(+)-Catechin), [6,6]-all-trans-bi (+)-Catechin ve [4,8]-2,3-trans-3,4-cis-bi-(+)-Catechin. Ayrıca az miktarda Procyanidin B1, B2 ve B5 içerir.
2) Gallo-ve Ellagitanninler; %1-2 arasında olup en önemlileri; Agrimonin, Pedunculagin, Laevigatin B(=Ellagitannin MA) ve Laevigatin F (=Tormentillin)
b) Flavonit türevleri; Kâmpferol, Cyanidinglikozit (Siyanidinglikozit) Catechin, Epicatechin ve Gallocatechin
c) Phenol karbonik asitler (fenol karbonik asitler); Tanin asidi ve kahve asidi
d) Triterpen türevleri; Tormentosid, (Tormentol), Tormentin asidi, Chinova asit ve Ursol asit
e) Sabit yağlar; Laurin, Linol, Linolen, Palmitin, Stearin ve yağ asidi içerir.
Ayrıca Reçine, Zamk, Nişasta, Şeker, Potasyum Oksalat ve Uçucu yağ içerir.

Araştırmalar:
M.WİCHTL, G.WİLLAHL ve G.MAY’ın fareler üzerinde yap-tıkları deneylerde Beşparmak kök preparatlarının başta uçuğa (herpes) sebep olan virüsü zararsız hale getirdiğini tespit etmişlerdir. (Nhp.2.96.166) Birçok Üniversitede ilim adamları tarafından, fareler, kobaylar ve kemeler üzerinde araştırmalar yapılmıştır. Bu araştırmalarda Beşparmak preparatlarının savunma sisteminin (İmmun) kuvvetlendirdiği, interferonları hareketlendirdiği, mikropları öldürdüğü, yüksek tansiyonu düşürdüğü ve alerjiye karşı etkili olduğu tespit edilmiştir. (HHB.VI.265) Fakat insanlar üzerinde modern klinik araştırmalar yapılmamıştır.

Tesir şekli:
İshali önleyici (peklik yapıcı), kanamayı durdurucu, damarları büzücü, yaraları iyileştirici, krampları çözücü, antiseptik (mikropları öldürücü), İmmun sistemini kuvvetlendirici, tansiyonu düşürücü, alerjiyi önleyici, dezenfekte edici ve bakteriyostatik (bakterilerin gelişimini ve üremesini önleyici) özelliklere sahiptir.

Kullanılması:
a) Araştırmalara göre Beşparmak kök ekstresi, tentürü, çayı veya diğer ilaçları dahilen allerji, immünzafiyeti, virüs, bakteri, mantar, mide ve bağırsak üşütme, kanama ve ishale karşı kullanılır. Haricense ağız, dişeti, yutak ve boğaz iltihaplarına karşı gargarası yapılır.
b) Komisyon E’nin 85 nolu, 05/05/1988 tarih ve 50 nolu 13/03/1990 tarihli Monografi bildirirlerinde Beşparmak preparatları başta dahilen akut ve sıradan ishale karşı ve haricen ağız ve boğaz mukoza iltihaplanmasına karşı kullanılabileceği beyan edilmiştir.
c) Halk arasında dahile ishal, mide ve bağırsak iltihap, ülser, kanama ve üşütmeye karşı ve haricen ağız içi, dişeti, boğaz ve yutak iltihaplan-masına karşı kullanılır. Ayrıca kötüleşen yaralar, basur ve üşütmeye karşı kullanılır.

Açıklama:
Birçok bitkide olduğu gibi ilim adamına yakışamayacak şekilde bazı yazarlar bu bitki hakkında yanlış bilgiler vermişlerdir. Bazı yazarlar Beşparmak otunu Kaz otu ile karıştırmışlardır. Allah’a şükürler olsun ki bu bitki zehirli değildir. (Balık otunu fesleğenle karıştırmışlardı. Bilindiği gibi Balık otu çok zehirlidir.) Hiçbir zahmete katlanmadan 3-5 kitaptan kopya edilen kitaplar insanların hayatını tehlikeye sokabilir. Bu nedenle maddiyat, şan ve şöhret için lütfen insanların sağlığıyla oynamayalım.

Çayı:
İnce kıyılmış Beşparmak kökünden veya tozundan 2-3 kahve kaşığı demliğe konur ve üzerine 200-300 ml soğuk su doldurulur ve kaynatılır ve de soğuduktan sonra süzülerek içilir. İkinci bir yol ise Beşparmak kökünden veya tozundan 2-3 kahve kaşığı demliğe konur ve üzerine 200-300 ml soğuk su doldurularak 6-8 saat beklemeye bırakılır. Bu süre sonunda kaynatılır. 6-10 dk demlenmeye bırakılır ve süzülerek içilir.

Çay Harmanları;

Gökçek ağız, faranjit çayı
(içilir ve gargarası yapılır)
>30 gr Beşparmak kökü
>30 gr Adaçayı yaprağı
>20 gr Papatya çiçeği
>10 gr Arnika çiçeği
>10 gr Calba çiçeği

Gökçek kramplı, iltihaplı ve şişkinlik yapan ishale karşı çay;
>20 gr Kaz otu
>20 gr Oğul otu
>20 gr Y.Mersin meyvesi
>20 gr Beşparmak kökü
>20 gr Böğürtlen yaprağı

E. Schider bağırsak üşütmesi çayı;
>20 gr Beşparmak kökü
>20 gr Meşe kabuğu
>20 gr Kedi otu kökü
>20 gr Şerbetçi kozalağı
>20 gr Y. Kekik otu

B.Vonarburg ishal çayı;
>40 gr Beşparmak kökü
>20 gr Çilek yaprağı
>20 gr Kaz otu
>20 gr Papatya çiçeği

Dr. Rauch çok uzun süreli ve sık adethali çayı
>25 gr Aslanpençesi otu
>25 gr Çoban çantası otu
>25 gr Civanperçemi otu
>25 gr Beşparmak kökü

Vester’e göre ishal ve kanamaya karşı çay;
>25 gr Meşe kabuğu
>25 gr Atkestanesi kabuğu
>25 gr Beşparmak kökü

Gökçek ishale çayı;
>40 gr Beşparmak kökü
>20 gr Nane yaprağı
>20 gr Kekik otu
>20 gr Papatya çiçeği

Gökçek akut ishale çayı;
>25 gr Beşparmak kökü
>25 gr Nane yaprağı
>25 gr Papatya çiçeği
>25 gr Oğul otu yaprağı

M.Pahlow yutak ve boğaz iltihapı çayı;
>25 gr Adaçayı yaprağı
>25 gr Papatya çiçeği
>5 gr Beşparmak kökü

Ekstresi:
Beşparmak kökü %70’lik Etanolla ekstraksiyonu yapılarak Beşparmak ekstresi elde edilir. Ekstre de aynı tentür gibi kullanılır.
Homeopati’de: Beşparmak kökünden 20 gr yıkanır, ince ince kıyılır ve bir şişeye konarak üzerine 80 ml %70’lik alkol ilave edilir. Güneş görmeyen bir yerde 4-6 hafta bekletilir ve arada bir çalkalanır. Bu süre so-nunda süzülerek elde edilen tentüre <<Tormentilla>> veya <<Potentilla erecta>> ismi ile anılır. Bu tentürden günde 3-5 defa 10-15 damla 4-6 hafta süreyle alınır.

Yan tesirleri:
Bilinen bir yan tesiri yoktur, fakat aşırı oranda alınır ise birleşimindeki yüksek orandaki Tanin nedeni ile mide ve bağırsak rahatsızlıklarına neden olabilir. Beşparmak kökü iki seneden fazla bekletilirse birleşimindeki taninler etkisiz olan türevlere (phlobaphen tormentill) dönüşür. Bunun faydası ve zararı yoktur.