Şifalı Bitkiler – Büyük Anason, Pimpinella major

Diğer Adları:
Büyük Anason, Bibernelle, Pimpinella major
Ak anason Syn: Pimpinella manga
Teke otu

Familyası:
Maydanozgillerden; Doldenblütler, Apiaceae

Drugları:
Büyük anasonun ve Taş anasonunun kökleri aynı şekilde çay, tentür ve natürel ilaç yapımında kullanılır.

Giriş:
Maydanozgillerin bir alt grubu olan anasongillerin (Pimpinellagiller) takriben 100 çeşidi vardır. Bunlardan anasonun sadece tohumları kullanılır ve ayrı başlıkta işlenmiştir. Büyük anason; Pimpinella major ve Taş anason; Pimpinella saxifraga L. Hemen hemen aynı özellik birleşim ve kullanma şekillerine sahip olduklarından birlikte incelemeyi uygun gördük. Büyük anasonla Taş anasonu arasındaki fark sadece botanik yapılarıdır. Bu nedenle konun sonunda Taş anasonunun botanik yapısına bakacağız. Pimpinella Latince bipinula kelimesinden türemiştir ve çift kanatlı anlamına gelir. Major “Büyük” ve saxifraga “Taşkıran” anlamına gelir. Büyük anason ve Taş anasonu kökü Avrupa’da ilk defa 16. yy.da kullanılmaya başlanmış ve o zamanlar başta sarımsak, karanfil ve tarçın gibi bulaşıcı hastalıklara karşı ve de gribe karşı kullanılmıştır. Vatanının muhtemelen Türkistan olduğu tahmin edilen bitki Yunanlılar tarafından 2500 yıldan beri kullanılmaktadır.

Botanik:
Kökleri iğ şeklinde, çok başlı, dallı ve kokusu teke kokusuna benzediğinden bitkiye teke otu da denir. Gövdesi 40-100cm olup tüysüz, içi boş, koyu yeşil renkli, çatallaşır fakat çok sık değildir. Yaprakları değişken sıra ile dizilmiş olup her biri kanat yapraklardan meydana gelir. Kanat yapraklar karşılıklı dizilmiş yan yapraklardan ve sondaki 3 loplu tek yapraktan meydana gelir. Kanat yaprağın sonundaki tek yan yaprağın 3 loplu olması önemli bir farklılıktır. Yan yapraklar mızrak veya yumurta şeklinde olup kenarları derin dişli, 5-10cm uzunluğunda olup 2-5cm eninde ve koyu yeşil renklidir. Çiçekleri oldukça çok küçük, beyaz veya pembemsi beyaz renkte olup 15-20 adeti bir şemsiyecik oluşturur, 15-20 şemsiyecik ise bir çiçek şemsiyesini meydana getirir. Meyvesi 2-4mm uzunluğunda, 1,5-2,5mm çapında, baş kısmı kalp şeklinde ve uca doğru sivri yumurta şeklindedir.

Yetiştirilmesi:
Vatanı Türkistan ve Türkiye olan bitki Türkiye’nin hemen her bölgesinde rahatlıkla yetiştirilebilir. Özellikle nemli çimenlikler, meralar ve seyrek ormanlarda kendiliğinden yabani olarak yetişir.

Hasat zamanı:
Eylül ve Ekim aylarında kökleri sökülerek temizlenir, kurutulur. Kurutulurken ortadan kesilirse süt gibi beyaz olan içindeki bitki özü dışarı akar. Şayet tentürü yapılacak ise taze kökleri kullanılır.

Birleşimi:
Birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) Eter yağ türevleri (Uçucu yağlar) %0,1-0,6 arasında olup en önemlileri; trans-epoxypseudo izoeugenoltiglinasitester (=trans-epoxypseudo izoeugenoltigliat) %20-55 arasında ve çok miktarda trans-epoxypseudo izoeugenol-2-metil-bütrikasitester (trans-epoxypseudo izoeugenyl-2-metilbutyrat), Pregeijeren %8-12, Geijeren %2-4, β-Bisabolen, β-Farnesen, 1-4-Dimetilazulen ve Germacrenlerden A, B, C ve D içerir. büyük anason kökünün birleşimindeki eter yağındaki trans-epoxypseudoizo-eugenyl-2-metilbutyrat 51-2 iken Taş anason kökündeki eter yağının %40-60’ını oluşturur ve trans-epoxypseudo izoeugenoltiglat ise çok a bulunur.
b) Flavonitler; İzoquercitrin, Kâmpferol-3-0-rutosit ve Rutosid
c) Karbonik asitler; China asit (Kına asidi), Malik asit (elma asidi), Sitrik asit, (Limon asidi), Fumarasit, Kaffeeasit
d) Kumarinler %0,2-0,5 arasında olup en önemlileri; Pimpinellin, İzopimpinellin, Umbelliferon, Bergapten, İzobergapten, Sphondin ve Angelicin
e) Ayrıca; Tanin, Reçine, Zamk içerir.

Tesir şekli:
Balgam söktürücü, göğüs yumuşatıcı, öksürük önleyici, ilti-hapları önleyici, idrar söktürücü, metabolizmayı kuvvetlendirici ve haz-mettirici özelliklere sahiptir.

Kullanılması:
Komisyon E’nin 01/06/1990 tarihli ve 101 nolu Monografi bildirisine göre Büyük anason kökünden elde edilen çay ve ilaçlar başta; üst solunum yollarını üşütme ve nezlesine karşı kullanılır. Homeopati’de; Dermansızlık, halsizlik, yorgunluk,, bronşit, astım, öksürük, balgam ve gribe karşı kullanılır. Halk arasında; bademcik, yutak ve gırtlak iltihapları, öksürük, üşütme, grip, bronşit, astım ve idrar yolları rahatsızlıklarına karşı kullanılır.

Çayı:
İki kahve kaşığı Büyük Anason kökü (ince kıyılmış) demliğe konur ve üzerine 300-400 ml kaynar su ilave edilir. 5-10 dk demlenmeye bırakıldıktan sonra süzülerek içilir. Büyük Anason kökü ayrıca soğuk suda 5-10 saat bekletildikten sonra kaynatılarak içilebilir.

Çay Harmanları;

Gökçek öksürük ve bronşit çayı;
>20 gr Çuha kökü
>30 gr Sinirli ot
>20 gr Kekik otu
>10 gr B.Anason kökü
>10 gr Rezene tohumu

Dr.E.Scheider nefes darlığı çayı;
>30 gr Kaz otu
>20 gr Alıç meyvesi
>20 gr B.Anason kökü
>20 gr Oğul otu yaprağı
>5 Melek otu kökü
>5 gr Arnika çiçeği

Gökçek Ses kısılması ve laranjit çayı;
>20 gr B.Anason kökü
>20 gr Sinirli ot
>20 gr Hatmi kökü
>20 gr Calba çiçeği
>10 gr Arnika çiçeği
>10 gr Adaçayı yaprağı

Gökçek Faranjit çayı;
>20 gr B.Anason kökü
>20 gr Sinirli ot
>20 gr Adaçayı yaprağı
>20 gr Hatmi kökü
>20 gr Beşparmak kökü

Dr.E.Scheider balgam söktürücü çay;
>30 gr Çuha kökü
>30 gr Yavşan otu
>20 gr B.Anason kökü
>20 gr Boz otu

E.Scheider mesane üşütme çayı;
>25 gr Ayı üzümü yaprağı
>25 gr Selam otu kökü
>25 gr keten tohumu
>25 gr B.Anason kökü

E.Scheider peklik çay;
>25 gr Y.Akdiken kabuğu
>25 gr B.Anason kökü
>25 gr Civanperçemi otu
>25 gr Sinameki yaprağı

Dr.E.Scheider karaciğer, safra ve bağırsak çayı;
>40 gr Hindiba kökü
>40 gr Y.Hindiba kökü
>B.Anason kökü

M.Pahlow boğaz iltihapı çay;
>20 gr B.Anason kökü
>20 gr Papatya çiçeği
>10 gr Beşparmak kökü

Gökçek Bademcik iltihaplanma çayı;
>30 gr Adaçayı yaprağı
>30 gr B.Anason kökü
>30 gr Beşparmak kökü
>10 gr Arnika çiçeği

Homeopati’de:
Taş anason kökünden (tazesi tercih edilir) 20 gr ince kıyılarak bir şişeye konur ve üzerine 100 ml %70’lik alkol ilave edilerek 4-6 hafta güneş ışınlarında uzakta muhafaza edilir ve sonra süzülerek Homeopati’de <<Pimpinella saxifraga>> ismi ile anılan tentür elde edilir. Homeopati’de genellikle Taş Anason kökü kullanılır. Bu tentürden günde 3-4 defa 10-15 damla 4-6 hafta süreyle alınır.

Yan tesirleri:
Bilinen bir yan tesiri yoktur.

B) Taş Anason, Kleine Bibernelle, Pimpinella saxifraga
Taş Anasonun biline 3 alt türü mevcuttur. Bunlar; a) Dağ Taş Anasonu; Pimpinella saxifraga ssp.alpestris (SPR.) WOLLM, b) Kara Taş Anasonu; Pimpinella saxifraga ssp.nigra (MILL) ve c) Güzel kokulu Taş Anasonu; Pimpinella saxifraga ssp.eusaxifraga THELL ismi ile anılırlar. Bunlardan Dağ Taş Anasonu genellikle dağlarda yetişir ve en küçük olanıdır. Kara Taş Anasonu bu tür tüylü ve alt rozet yaprakları diğerlerine göre daha büyüktür. Güzel kokulu Taş Anasonu en yaygın olanıdır ve farklı olarak rozet yaprakları oluşturan kanat yapraklar üç loplu ve küçüktür.

C) Yabani Anason, Feld Anis, Pimpinella peregrina
Bu tür diğerlerinden farklı olarak iki yıllık, gövdesi hemen hemen tüysüz 50-100 cm boyunda, kökleri grimsi esmer, kanat yaprakları 7-9 parçadan oluşur ve yumurta şeklinde olup kenarları kertiklidir. Kullanılması aynı yukarıdaki türler gibidir.