Şifalı Bitkiler – Çuha çiçeği, Primula veris L.

Diğer Adları:
Çuha çiçeği, Schlüsselblume, Primula eris L.
Altın Çuha çiçeği Syn: Primula officinalis HILL.
Bahar çiçeği Primula montana RENT.
Çayır Çuha çiçeği
Hakiki Çuha çiçeği
Ayıkulağı
Tutya çiçeği
Felç otu
Şifalı Çuha çiçeği

Familyası:
Çuhagillerden, Primelgewâchse, Primulaceae

Drugları:
Çuha kökü; Primula radix
Çuha çiçeği; Primula flos cum calicibus
Çuha köklerinden çay, tentür ve natürel ilaç yapılırken çiçeklerinin sadece çayı yapılır.

Giriş:
Çuha çiçeği Çuhagillerden olup bu gruba tahminen 500 bitki dahildir. Fakat bunların 6 türü hariç diğerleri süs bitkisi olarak yetiştirilir. Bu 6 türden Şifalı Çuha çiçeği; P.veris ve Büyük Çuha çiçeği; P.Elatior hemen hemen aynı maksatla kullanılırlar ve pek çokta ayrımı yapılmaz. Zehirli Çuha çiçeği; P.Obeconica HANCE bu bitki adı üzerinde zehirli olup sadece tentür yapımında kullanılır. Adi Çuha çiçeği; P.vulgaris, Kulak Çuha çiçeği; Primula auricula ve Unlu Çuha çiçeği; P.Farinosa’da Şifalı Çuha çiçeği ve kökü gibi kullanılabilir. Etkisi biraz az olsa da. Primula kelimesi Primus=birinci anlamına, veris ver’den türemiş olup bahar anlamına gelir. Buradan da baharın ilkleri, baharın birincileri anlamı çıkar. Yani ilkbaharda ilk çiçek açan bitkilerdendir. Çimenliklerde yetiştiğinden Çuha çiçeği yapraklarının kumaş gibi olması nedeni işe Çuha çiçeği diye anılır. Almanlar bitkiye Anahtar çiçeği “Schlüsselblume” derler. Çünkü çiçeklerinin taç yaprakları eski büyük anahtarlara benzer. Tarihte ilk defa detaylı araştırmaları HAHNEMANN yaptığı ve onu diğerlerinin takip ettiği bilinmektedir. Çuha çiçeği eskiden uyku verici, kökleri ise balgam söktürücü olarak kullanılmıştır. Vatanının Türkiye veya Paşaeli olduğu tahmin edilen bitki günümüzde Batı Avrupa’dan Doğu Türkistan’a kadar geniş bir alanda yetişmekte ve süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Türkiye’nin Doğu ve Kuzeydoğu Anadolu bölgesinin dağ eteklerinde ve çimenliklerde yetişir.

Botanik:
Çuha gövdesiz bir bitki olup yaprakları ve çiçekleri direkt kökten çıkar ve sapları üzerindedir. Yaprakları yumurta veya mızrak şeklinde olup direkt kökten çıkarlar ve rozet yaprakları oluştururlar. Yapraklarının kenarları geriye doğru kıvrık, hafif kertikli, üzeri pürtüklüdür ve alt kısmı hafif tüylüdür. Çiçeklerinden 8-12tanesi bir arada, 10-30cm uzunluğundaki bir sap üzerinde bir yöne eğik, yarı şemsiye şeklindeki çiçek demetlerinde oluşur. Çiçeklerinin taç yaprakları eski kapı anahtarına benzer. Taç yapraklarının uç kısımları 5 loplu, geri kısmı ise eski anahtarların ucu gibi uzuncadır. Taç yaprakları altın sarısı renkte, onu kavrayan kupa yaprakları beyazımsı sarı veya yeşilimsi sarı renkli, vazo şeklinde ve uçları 5 lopludur. Kökleri 2-8cm uzunluğunda 3-6mm kalın-lığındaki ana kök ve ondan çevresine yayılan saçak şeklindeki yan kök-lerden meydana gelir ve de ana kökler kahverengisi ve yan kökler sa-rımsı renklidir.

Yetiştirilmesi:
Bahçenin güneşli bir köşesine, bahçecilerden ve çiçek-çilerden alınan fide dikilir veya çevrede yetişen bitki var ise ondan bir parça kök ekilir ise o da burada kök salar.

Hasat zamanı:
Çiçekleri kupa yaprakları ile birlikte toplanarak gölgede havalı bir yerde kurutulur. Çuha kökü ise çiçek açmadan önce Nisan’da veya sonbaharda sökülerek çıkarılır, yıkanır, gölgede ve havalı bir yerde kurutulur. Malesef şifalı bitkiler toplama, kurutma, paketleme ve depo-lama işlemleri sırasında çok yanlışlar yapılmaktadır. Bitkinin şifalı kısmı yaprak veya çiçekleri ise asla Güneş altında kurutulmaz ve mutlaka gölgede kurutulmalıdır. Ayrıca örneğin bitki 5 günde kurudu ise, 2 gün daha kurumada bırakmak mahzurludur, çünkü birleşimindeki eterik yağları kaybettiğinden kalitesi düşer. Sadece bitki kökleri Güneş’te kuru-tulur ve kurur kurumaz hemen paketlenip depolanması gerekir. Şifalı bitkilerin Aktarlar’da açıkta satılması kalitesini kısa sürede düşürür ve etkisini oldukca azaltır.

Birleşimi:
Çuha kökünün bileşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) Triterpensaponinler %5-12 olup bunun da ana maddesi;Primulasit A ve az miktarda Priverogenin A-asetat ve Priverogenin B-asetat içerir. Bunların suda çözülmesi sonucu Anagalligenin Primulagenin A (Priverogenin A) ve Primulagenin B ortaya çıkar.
b) Fenolglikozitler (Phnolglikozitler) %0,5-5 arasında olup bunların da en önemlileri Primverin (Primverosid) ve Primulaverin (Primulaverosid) en önemlileridir. Bunlar Çuha kökünün depolanması sırasında parçalanarak 4-metoksisalizilasit-metilester ve 5-Metoksisalizilasit-metilester’e dönüşürler.
c) Ayrıca nişasta, şeker ve çok az miktarda eter yağı içerir.

Çuha çiçeğinde;
a) Flavonit türevlerinden; Gossypetin, Gossypetin-3-gentiobiosid, Apigenin, İzorhamnetin ve Kâmpferol türevleri içerir.
b) Çok az miktarda eter yağı türevleri içerir.
c) Çiçeklerinin kupa yaprakları %8 Saponin, Flavonlar, Eterik yağ, Enzimler, Primverin, Cyclamin ve Vitamin-C içerir.

Araştırmalar:
1) I.dünya savaşına kadar ABD’den Senaga kökü Avrupa ülkelerine ithal edilmiştir. Fakat savaş nedeniyle ithalat imkansız olunca onun yerine Çuha kökü kullanıldığı ve Çuha kökünün Senaga’dan daha etkili olduğu görülmüş ve bunun yerine Çuha kökü kullanılmaya başlanmıştır. Çuha çiçeği ile Hahnemann 1840 yıllarında araştırmalar yapmış ve onu diğer araştırmacılar takip etmiştir. Hahnemann Çuha çiçeğinin baş ağrısı, baş dönmesi ve histeriye karşı etkili olduğunu tespit etmiştir. (LBH.II.433)
2) Altschul, Boerhve ve Linne ayrı ayrı yaptıkları araştırmalarda Çuha çiçeğinin ağrı kesici ve uyku verici olduğunu tespit etmişlerdir. (Age)
3) Barton ve Castle Çuha çiçeğinin sinirlilik, baş ağrısı ve uykusuzluğa karşı etkili olduğunu tespit etmişlerdir. (Age)
4) WASICKY Çuha kökünün Zatüre’li ve bronşitli hastalardaki balgamı söktüğünü tespit etmişlerdir. (Age)
5) JOACHIMOWITZ Çuha kökünün Alman Kodeksinin yaptığı araştırmalar ve testler sonucunu kabul etmiştir. (Age)
6) HERRE hayvanlar üzerinde yaptığı tedavi denemelerinde bu bitkinin terletici ve idrar artırıcı özelliklere sahip olduğunu tespit etmişlerdir. (Age)

Tesir şekli:
Balgam söktürücü, göğüs yumuşatıcı, idrar artırıcı, teskin edici, krampları çözücü ve hafif terleticidir.

Kullanılması:
a) Araştırmalara göre Çuha çiçeği sinirleri teskin edici, uyutucu olarak kullanılır. Çuha kökü ise balgam söktürücü ve göğüs yumuşatıcı olarak kullanılır.
b) Komisyon E’nin 122 nolu ve 06/07/1988 tarih ve de 50 nolu 13/03/1990 tarihli Monografi bildirilerine göre Çuha çiçeği v Çuha kökü başta nefes yolları nezlesine karşı kullanılır.
c) Homeopati’de; Çuha kökünden elde edilen tentür ise başta migren, nevralji, baş dönmesi, romatizmalı ağrılar ve Gut hastalığına karşı kullanılır.
d) Halk arasında; Çuha kökü nefes yolları rahatsızlıklarından üşütme, öksürük, bronşit, boğmaca, verem ve astıma karşı kullanılır. Ayrıca romatizma ve Gut’a (nikris) karşı da kullanıldığı olmaktadır. Çuha çiçeği ise uyku rahatsızlıkları, baş dönmesi, migren ve sinirsel rahat-sızlıklara karşı kullanılır.

Açıklama:
Çuha çiçeği ile Çuha kökü ayrı özellikte olup ayrı maksatlar için kullanılırlar. Çuha çiçeği sinirlilik, migren, uyuyamama gibi rahatsızlıklara karşı kullanılır. Oysa Çuha kökü özellikle nefes yolları rahatsızlıklarında öksürük, bronşit, boğmaca, verem ve astıma karşı kullanılır. Şayet Çuha kökü, Hatmi kökü, Kekik otu, Sinirli ot ve Itır kökü ile birlikte kullanılır ise daha etkili olur.

Çayı:
1) Çuha kökünden 1-2kahve kaşığı demliğe konur ve üzerine 300-400ml kaynar su doldurulduktan sonra 5-10dk demlenmeye bırakılır ve sonra bu çay sabah öğle ve akşamları içilir.
2) Çuha çiçekleri ve kupa yapraklarından 2 kahve kaşığı demliğe konur ve üzerine 300-400ml kaynar su ilave edilerek 5-10dk demlenmeye bırakıldıktan sonra süzülerek içilir.

Çay Harmanları;

Gökçek Öksürük ve boğmaca çayı;
>20 gr Çuha kökü
>20 gr Sinirli ot
>20 gr Kekik otu
>20 gr Taş anason kökü
>10 gr Rezene tohumu
>10 gr Calba çiçeği

Gökçek Öksürük ve bronşit çay;
>30 gr Ebe gömeci yaprağı
>20 gr Çuha kökü
>20 gr Sinirli ot
>20 gr Calba çiçeği
>10 gr Rezene tohumu

Gökçek Nefes yolları çayı;
>30 gr Hatmi kökü
>30 gr Meyan kökü
>20 gr Çuha kökü
>20 gr Anason tohumu

Gökçek Öksürük çayı :
>50 gr Hatmi kökü
>30 gr Anason tohumu
>20 gr Çuha kökü

Gökçek Sinüzite çayı;
>22,5 gr Mürver çiçeği
>22,5 gr Çuha çiçeği+kupa yaprağı
>22,5 gr Mine otu
>22,5 gr Kekik otu
>10 gr Çentiyan kökü

Gökçek Sinüzite çayı;
>20 gr Mürver çiçeği
>20 gr Çuha çiçeği+kupa yaprağı
>20 gr Mine otu
>10 gr Labada otu
>10 gr Çentiyan kökü
>20 gr Kekik otu

Homeopati’de:
Çuhanın taze yaprak, çiçek ve köklerinden yıkanarak ince ince 50grkıyıldıktan sonra bir şişeye konur ve üzerine 200ml %70’lik Alkol ilave edilir. Şişe güneş ışığından uzakta, arada bir çalkalanarak 4-6hafta muhafaza edildikten sonra süzülerek Homeopati’de <<Primula veris>> ismi ile anılan tentür elde edilir. Bu tentürden günde 3-5defa 10-15damla 4-6hafta süre ile alınır. Çuha tentürü yeterince incelenememiştir.

Hastalığın belirtileri (semptom):
1) Beyne kan hücum ediyorsa
2) Başta bir bant varmış gibi hissetme ve bu nedenle şapka, kasket gibi şeyler giyememe
3) Hastanın ses tonu zayıf ve beyin kanamasından korkuyorsa
Bu gibi hallerde Çuha tentürü gerekir.

Ekstraksiyonu:
Çuha kökü, Etanol+su veya Etanolla ekstraksiyonu yapı-larak ekstresi elde edilir. Bu ekstreler aynı tentür gibi kullanılır. Yukarıdaki çay harmanlarından aynı şekilde posyonlar hazırlanır.

Yan tesirleri:
Çuha çiçeği ve kökü tarife uygun olarak alınır ise herhangi bir yan tesiri yoktur.

B) Büyük Çuha çiçeği, Höhe Schlüsselblume, Primulo elatior
Orman Çuha çiçeği
Açık sarı renkli Çuha çiçeği

Botanik:
Çiçekleri açık sarı renkli ve çiçek demeti öncekinde farklı olarak biraz daha kalkık, yaprakları koyu yeşil, diğer özellikleri hemen hemen aynıdır. Avrupa’nın Güneydoğusunda Türkiye’nin nemli yörelerinde ve ormanlarda genellikle Doğu Anadolu, Karadeniz ve nadiren de Marmara bölgesinde yetişir. Natürel ilaç, tentür ve çay yapımında Altın Çuha çiçeği kullanılırsa da Büyük Çuha çiçeği de ondan pek geri kalmaz ve aynı şekilde kullanılabilir.

C) Sapsız Çuha çiçeği, Stengellose Schlüsselblume, Primula vulgaris L.
Çiçekleri açık sarı, çiçek demetinin sapı oldukça kısa olduğundan Sapsız Çuha çiçeği diye anılır ve tıpta ve de ev ilaçlarında nadiren kullanılır.

D) Tüylü Çuha çiçeği, Behaarte Schlüsselblume, Primula hirsuta L.
Çiçekleri kan kırmızımsı, yaprakları tüylü ve yeşil renklidir. Bu türde tıpta ve ev ilaçlarında kullanılmaz.

E) Mor Çuha çiçeği, Mehlschlüsselblume, Primula foriosa L.
Çiçekleri morumsu leylak renginde, yaprakları biraz küçük, çiçek demetlerinin sapı uzunca, oldukça zehirlidir. Bu tür asla ne tıpta ne de ev ilaçlarında kullanılamaz.