Şifalı Bitkiler – Eğreltiotu, Dryopteris filix-mas

Diğer Adları:
Eğrelti otu, Wurmfarn, Dryopteris filix-mas (L) SCHOTT
Erkek eğrelti otu Syn: Aspidum filix-mas
Tenya eğrelti otu Nephrodium filix-mas
Kene otu
Kurt eğreltisi

Familyası:
Eğreltiotugillerden, Schildfarngewaeche, Aspidaceae

Drugları:
Eğrelti ot kökü: Filicis rhizoma
Eğrelti kökünden çay, tentür ve natürel ilaç yapılır, fakat zehirli olması nedeni ile doktor veya otacı (hekim) gözetiminde alınabilir.

Giriş:
Yeryüzünde bilinen 7000 civarında eğreltiotu bulunur ve bunları dört ana gruba ayırmak mümkündür.
1-) Eğreltiotugiller (aspidiaceae)
2-) Kartal Eğreltiotugiller (hypolepidaceae)
3-) Geyikdiligiller (aspleniaceae
4-) Besbayegiller (polypodiaceae).
Bunlardan bizi en çok ilgilendiren erkek eğreltiotu olup, bunu incele¬ye¬ceğiz ve de diğerlerine kısaca değineceğiz. Avrupa, Asya ve Amerika ormanlarında ve Türkiye’nin Marmara bölgesi ile genellikle kuzey ve ku¬zeydoğu ormanlarında oldukça çok miktarda rastlanır.

Botanik:
Erkek eğreltiotu gövdesiz olup yelpaze şeklindeki yaprakları direkt kökten çıkmaktadır. Erkek Eğreltiotu 8-15adet yelpaze yaprakları mevcut olup geriden koni şeklinde bir görünüm vermektedir. Yelpaze yapraklar 30-130cm boyunda, yaprak sapı 10-30cm uzunluğunda, ka-lınca ve yuvarlak olup, alt yaprakları oldukça büyük ve yukarı doğru git-tikçe küçülerek yelpaze yaprağa üçgen şeklinde bir görünüm verir. Yapraklarının arka yüzeyinde böbrek veya küre şeklinde pul gibi sporlara sahiptir ve bu sporlar sayesinde eğreltiotu çoğalır. Erkek Eğreltiotunun sporları yan yaprakların arka kısmında iki sıra şeklinde baştan uca doğru dizilmiştir. Erkek Eğreltiotunun sporları uzunlamasına veya nal şeklin¬dedir. İkinci farklılık ise erkek eğreltiotunun sapı kesildiğinde 7 adet demet şeklinde damara sahip iken, dişi eğreltiotunun sapı kesildiğinde ise sadece iki adet damara sahip olduğu görülür.

Hasat zamanı:
Eğrelti kökü Eylül ve Ekim aylarında sökülerek toplanır, eski kabuk ve artıklarından arıtılarak temizlenir. Kökler kuru, havalı ve güneşli bir ortamda kurutulur veya tentürü yapılacak ise taze olarak kullanılır.

Birleşimi:
Birleşimindeki en önemli maddeler sırasıyla;
a) Phloroglucin türevleri (Floroglukin) olup %1,5-2 oranında bulunur ve sırası ile en önemlileri; Aspidinol, Asbaspidin, Filixasit, Phloroglucinbutanon, Phloraspidinol, Aspidin ve Phloropyron’u sayabiliriz.
b) Ayrıca Tanen, Acı maddeler, Yağ asitleri ve az miktarda Uçucu yağlar içerir.

Tesir şekli:
Tenyaları öldürücü, mide va bağırsakları tahriş edici ve sinir-leri uyuşturucudur.

Kullanılması:
a) Üniversite kliniklerinde tedavi denemesi ve araştırmalar yapılma¬mıştır. Bu nedenle bu bitki yerine daha etkili bitkiler kullanılabilir.
b) Halk arasında bağırsaklara yerleşen tenya (şerit) ve kancalı kurtlar eğrelti kökünün ekstresi içildiğinde uyuşarak tutundukları bağırsak mukozasını (bağırsak derisi) bırakırlar, sersemleyen tenya ve kancalı kurtları dışarı atabilmek için müshil ilaçları kullanılır. Eğrelti kökü ekstresi içtikten 1,5-2saat sonra müshil ilacı alınmalıdır. Bazıları Hint yağı alınmasını tavsiye ederken, bazıları İngiliz tuzu (MgSO4) alın-masını önermekteler. Her ikisi de tesirli ve etkilidir, kullanılmasında herhangi bir mahzur yoktur. Eğrelti ekstresi içtikten bir saat sonra Ankara Ayaş veya Kayseri Yeşilhisar kaplıca sularından içilirse daha etkili olur. Tenyalar ve kancalı kurtlar için etkili olan Eğrelti kökü ekstresi kıl kurtları ve solucanlar içinde aynı şekilde tesirli olmamak-tadır. Bu nedenle kıl kurtlarına karşı havuç, kancalı kurtlara karşı kekik, solucanlara karşı andız kökü veya sarımsak kullanılmalıdır. Eğrelti kökü ekstresinden yetişkinler en çok 10gr alabilir, fazla miktarda alınması tehlikelidir. Bu nedenle günümüzde Eğrelti ekstresi yerine daha çok kimyasal ilaçlar kullanılmaktadır. (Yomesan® Kau Tabletten Bayer)

Extraksiyonu:
Eğrelti kökünün genellikle ekstresi kullanılır. Eğrelti kökü su buharı ile damıtıldıktan (destilasyon) sonra elde edilen ekstreden bir defada 10gr alınır ve 2saat sonra müshil yapıcı ilaçlardan Hint yağı veya MgSO4 (Magnezyum sülfat) kullanılır.

Yan tesirleri:
Tarife uyulmaz ve aşırı miktarda alınır ise zehirlenmelere neden olur. Kişide bulantı, kusma, ishal, karın ağrıları, görme bozuklukları, karaciğer ve akciğer yıpranması ve hatta ölümle biten durumlar dahi hasıl olabilir.

B) Kartal Eğrelti otu, Adlerfarn, Pteridium aquilinum L. , Hypolepidaceae
Kartal Eğreltisi diğerlerinden farklı olarak uzun bir sapa sahip, yelpaze yaprakları baştan uca doğru üçgen görünümü verir ve yelpaze yaprakları sap üzerinde karşılıklı olarak dizilmişlerdir.

C) Geyikdili, Hirschzunge, Phyllitis scolopendrium (L) NEW.
Geyikdili otu diğer eğreltiotlarından farklı olarak yapraklarının kenarları bütün, fakat hafif dalgalı üst yüzeyi parlak, koyu yeşil renktedir. Geyikdili eğreltiotu diğer eğrelti türlerinden farklı olarak zehirli değildir. Bu nedenle Geyikdili otu eskiden ev ilacı olarak bronşit, verem, bağırsak üşütmesi ve karaciğer rahatsızlıklarına karşı kullanılmıştır.

D) Besbaye, Tüpfelfarn, Polypodium vulgare L.
Bu eğrelti türü diğerlerinden farklı olarak oldukça küçük yaprakları yelpaze şeklinde sağlı sollu değişken sıra ile yan yaprakları sığırdili şeklinde üst düzeyi yeşil renklidir. Alt yüzeyinde küre şeklinde kahverengimsi çok küçük pul şeklindeki sporları iki sıra ile baştan uca doğru dizilmiştir. Besbaye de zehirli bir eğrelti türü olup kullanılması tehlikelidir.