Şifalı Bitkiler – Göz otu, Euphrasia officinalis

Diğer Adları:
Göz otu, Augentrost, Euphrasia officinalis
Gözlük otu

Familyası:
Sıracaotugillerden, Braunwurzgewâchse, Scrophulariaceae

Drugları:
Göz otu; Euphrasiae herba
Göz otunun kökleri hariç tamamı çay,tentür ve natürel ilaç yapımında kullanılır.

Giriş:
Vatanı Orta ve Doğu Avrupa ile Güneybatı Asya yani Türkiye ve Kafkaslar olup buradan Amerika’ya götürülen bitki orada önce kültür bitkisi olarak yetiştirilmiş ve zamanla orada da yabanileşmiştir. Günümüzde İsviçre Alplerinde en az 25 türünün yetişmekte olduğu bilinmektedir. Fakat biz bunlardan 4 türü ile ilgileneceğiz. Önemli Göz otu türleri; Adi Göz otu; Euphrasia rostkoviana HAYNE, Funda Göz otu; Euphrasia stricta (E.officinalis), Küçük Göz otu; Euphrasia minima ve Çimen Göz otu; Euphrasia pratensis’i sayabiliriz. Bunlardan ilk ikisi genellikle en çok kullanılandır. Diğer ikisi ise bölgesel olarak yetişir ve az kullanılır. Göz otlarının hepsi aynı derecede etkili sayıldığından hiçbir ayrım yapılmadan Euphrasia officinalis yani Şifalı Göz otu diye anılır. Yunanlılar Euphrasia sevimli veya sevinç veren anlamına gelen kelimeyle anarken Almanlar tarafından ilk defa 1485’te gözü iyileştiren anlamına gelen Augentrost diye anılır ve Türkler tarafından en az 1000 yıldır Göz otu (İbn-i Sina’dan bu yana) diye anılır.

Botanik:
Adi Göz otu meralarda ve çimenliklerde, Funda Göz otu or¬man-ların seyrek yerlerinde ve fundalıklarda yetişir. Göz otu genellikle ayrık otu veya ona benzer diğer otların yanında yetişir. Çünkü yarı parazit bir bitkidir. Göz otu köklerindeki özel emici saçak uçlarını ayrık otlarının içine sokarak onların öz suyunu emer ve emdiği suyu kendisi işleyerek değiştirir ve kendine faydalı hale getirir. Çiçekleri alt ve üst yaprakları olmak üzere ikiye ayrılır. Alt dudak 3 loplu olup üzeri menekşe veya leylaki renkteki çizgilerle dudaklarının ortasında çiçeğin göbeğine kadar uzanır ve alt dudağın ortasında sarı bir leke bulunur. Çiçeklerin üzerindeki ve menekşe kurusu rengindeki çizgilerin ultra-viole ışınları ve b ışınlardan arıların yollarını bularak çiçeği buldukları ve göbeğine doğru hareket ettikleri görülmektedir. Amerika’da yapılan bir araştırmada örümceklerin ağlarını yaptıktan sonra üzerine I, V veya L şeklinde özel bir ağ çeker. Bu özel ağ UV ışınlarını yayar. Böcekler, arılar ve kelebekler örümcek ağını çiçek zannederek ağa giderler ve yakalanırlar. Yaprakları karşılıklı bir sonraki ile çapraz, yumurta şeklinde ve kenarları derin dişli ve de koyu yeşil renktedir.

Yetiştirilmesi:
Bahçe ve tarlada yetiştirmek mümkün değildir. Çünkü Göz otu Ayrık otunu veya diğer buğdaygillerin öz suyunu içmek zorun-dadır. Aksi halde yaşayamaz.

Hasat zamanı:
Göz otu Haziran’dan Ekim sonuna kadar yerden 5cm yukarıdan kesilerek toplanır, demeti yapılır, güneşli ve havalı bir yerde kurutulur ve porselen kaplarda muhafaza edilir. Malesef şifalı bitkiler top-lama, kurutma, paketleme ve depolama işlemleri sırasında çok yanlışlar yapılmaktadır. Bitkinin şifalı kısmı yaprak veya çiçekleri ise asla Güneş altında kurutulmaz ve mutlaka gölgede kurutulmalıdır. Ayrıca örneğin bitki 5 günde kurudu ise, 2 gün daha kurumada bırakmak mahzurludur, çünkü birleşimindeki eterik yağları kaybettiğinden kalitesi düşer. Sadece bitki kökleri Güneş’te kurutulur ve kurur kurumaz hemen paketlenip depolanması gerekir. Şifalı bitkilerin Aktarlar’da açıkta satılması kalitesini kısa sürede düşürür ve etkisini oldukca azaltır.

Birleşimi:
Göz otunun birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) İridoidglikozitler; Aucubin, Euphrosid, Catalbol ve İxorosid’i sayabiliriz. Aucubin absorbe edildikten sonra Aucubigenin ve glikozite ayrılır.
b) Phenylpropanglikozitler; Eukovasid ve Dehydrodiconiferylalkol-4-β-D-glikozit’i sayabiliriz.
1) Flavonitglikozit türevleri; Quercetinglikozit ve Apigeninglikozit
2) Flavon türevleri; Quercetin, Apigenin, Rutin ve İzoquercitrin
c) Phenolkarbonikasit türevleri (Fenolkarbonikasit türevleri) %4-8 arasında olup Chlorogenasit, Gallusasit, Gentisinasit, Kahve asidi ve Feruloasit
d) Yağ asitleri %1 Oleik asit, Palmitin asit, Stearin asit, Linol asit ve Linolen asit
e) Az miktarda Uçucu yağ %0,5, Zamk ve Reçine içerir.

Araştırmalar:
15 Mart 1998’de gözlerinden rahatsız oldum yani bahar nezlesine yakalandım. Gözlerim şişti, kızardı ve kanlandı. Göz otu tentürü ve çayı ile tedavi oldum. Fakat pek faydasını göremedim ve aynı rahatsızlığa 17 Mart 2002’de yeniden yakalandım ve Çörek tohumu ile tedavi oldum, iyileştim. Fakat çörekotunun etkisi geçicidir. Kullandığınız süre¬ce etkilidir. Çörekotu bağırsak mantarları veya midedeki halikobacter pyloriye karşı etkili değildir. Allerjiden kurtulmanın yolu mide ve bağırskları temizlemekle mümkündür buda Gökçek Tonikle olur.

Tesir şekli:
İltihapları önleyici, damarları büzücü, kuvvetlendirici (tonik), kanamayı önleyici, an dolaşımını düzenleyici ve hafif ağrı kesicidir.

Kullanılması:
Komisyon E’nin 29/08/1992 tarihli Monografi bildirisine göre Göz otu ile göz hastalıklarından; göz damarları hastalıkları ve ilti-haplanmaları, göz apaklarının iltihaplanması, göz mukozası iltihabının akması, öksürük, nezle, deri hastalıkları ve mide rahatsızlıklarına karşı kullanılır. Homeopati’de; Göz nezlesi nedeni ile gözün saydam tabaka¬sı¬nın iltihaplanması (konjektivit), göz kapaklarının iltihaplanması(Blefarit), gözün akıntılı olması, gözün yaralanması ile ortaya çıkan rahatsızlıklara karşı kullanılır. Halk arasında; gözün saydam tabakasının iltihaplanması (konjektivit), göz kapaklarının iltihaplanması (Blefarit), ışıktan çekinme, gözün yorulması ve gözün yanmasına karşı kullanılır.

Çayı:
Göz otundan 2 kahve kaşığı demliğe konur ve üzerine 300-400ml kaynar su ilave edilerek 5-10dk demlenmeye bırakıldıktan sonra süzülerek içilir. Şayet gözler için kullanılacak ise göz kadehi ile göz banyosu yapılır ve temiz bir pamukla göz üzerine kompresi yapılır.

Çay Harmanları;

Gökçek Göz zafiyeti çayı;
>20 gr Çörek tohumu
>20 gr Göz otu
>20 gr Sedef otu
>30 gr Rezene tohumu
>10 gr Arnika çiçeği

Gökçek Göz iltihaplanması çayı
>20 gr Çörek tohumu
>50 gr Sinirli ot
>30 gr Papatya çiçeği
>10 gr Eğri kökü
>10 gr Göz otu

Gökçek Göz üşütmesi çayı;
>20 gr Göz otu
>20 gr papatya çiçeği
>20 gr Rezene tohumu
>20 gr Mürver çiçeği
>20 gr Çörek tohumu

Gökçek Gözün ışığa karşı duyarlı olması, göz yaşartıcı yanma ve kaşıntıya karşı çay;
>30 gr Göz otu
>30 gr Çörek tohumu
>20 gr Zufa otu
>10 gr Adaçayı yaprağı
>10 gr Oğul otu yaprağı

Gökçek Gözün ışığa karşı duyarlı olması ve göz yaşarması çayı;
>20 gr Göz otu
>30 gr Çörek tohumu
>20 gr Rezene tohumu
>15 gr Adaçayı yaprağı
>15 gr Oğul otu

Gökçek Gözün ışığa karşı duyarlı olması, kuruma hissi, yanma hissi ve kaşıntıya karşı çay;
>20 gr Göz otu
>30 gr Rezene tohumu
>30 gr Çörek tohumu
>10 gr Civanperçemi otu
>10 gr Ebe çiçeği

Gökçek Gözde yabancı madde varmış hissi ve yanmaya çay;
>20 gr Göz otu
>30 gr Çörek tohumu
>20 gr Oğul otu yaprağı
>15 gr Menekşe otu
>15 gr Lavanta çiçeği

Homeopati’de:
Göz otundan 20gr mümkünse taze (tazesi yoksa kurusu da olabilir) bir şişeye konur ve üzerine %70’lik 800ml Alkol doldurulur ve güneş ışığından uzak bir yerde arada bir çalkalamak suretiyle 4-6hafta bekletildikten sonra süzülerek Homeopati’de<<Euphrasia>>adı ile anı¬lan tentür elde edilir. Bu tentürden 10-20damla Göz kadehine konur ve üzerine kaynatılıp ılıtılmış su ilave edilerek göz banyosu yapılır. Göz otu tentürü dahilen alınacak ise günde 3-5defa 10-15damla bir miktar su ile içilir.

Hastalığın belirtileri (semptom):
1) Sadece gün boyu öksürür ve gece yatarken öksürmez ise
2) Göz yaşarır, burun akar, açık havada ve karanlıkta iyileşir
3) Rüzgarda, aşırı okuma, yazma ve bakma da göz yaşarırsa
4) Göz nezlesi, göz zafiyeti ve göz yaralanmaları sonucu göz saydamı iltihaplanması olursa
Bu gibi hallerde Göz otu kullanılır.

Yan tesirleri:
Bilinen bir yan tesiri yoktur. Şayet aşırı oranda alınırsa mide rahatsızlıklarına sebep olabilir.