Şifalı Bitkiler – Gümüş diken, Carlina acaulis L.

Diğer Adları:
Gümüş diken, Silberdistel, Carlina acaulis L.
Gümüş dikeni
Hava dikeni

Familyası:
Bileşikgillerden, Korbblütengewâchse, Asterceae

Drugları:
Gümüş diken kökü; Carlinae radix
Gümüş dikeninin kökleri çay, tentür ve natürel ilaç yapımında kullanılır.

Giriş:
Avrupa’nın Orta, Doğu ve Güneydoğusu ile Asya’nın Rusya, Kafkaslar, Kırım ve Türkiye bölgelerinde yetişir. Gümüş dikene Latince “acaulis” denir. Yani sapsız denmesi nedeniyle sapsız olan domuz dikeni ile çoğu kez karıştırılır. Gümüş dikeni yetiştiği toprağa göre 5-50cm boyunda olabilir. Bu nedenle de sapsız diye anılır. Fakat asıl sapsız olan domuz dikenidir. Domuz dikeninin taç yaprakları altın sarısı iken, Gümüş dikeninin taç yaprakları gümüş gibi parlak ve açık beyaz renktedir. Domuz dikeni, Gümüş dikeni ve küçük domuz dikeni (carlina vulgaris) aynı şekilde kullanılır. Carliagillerin 30 alt türevi bulunmaktadır ve bunlardan sadece bu 3 alt tür şifa maksadı ile kullanılır. Hemen hemen bu konuda yazılan bütün eserlerde Domuz dikeni ile Gümüş dikeni birbirine karıştırılmıştır. Bu nedenle Frankfurt W.J.Göte Üniversitesinin botanik bahçesinde bitkileri inceleyerek fotoğraflarını çektim.

Botanik:
Gümüş diken 5-50cm boyunda genellikle çatallaşmadan sade olarak dikey bir şekilde yükselir. Kökleri 1-3cm kalınlığında, dışı esmerimsi, silindir şeklinde ve etli bir yapıya sahiptir. Yaprakları iri, yırtık veya iri dişli, uçları dikenli, yeşil renkli ve ortadaki ana damar beyazımsı yeşil renklidir. Çiçekleri 6-12cm çapında, kenarında bir sıra 5-10cm uzunluğunda, dil şeklinde, genellikle beyaz ve nadiren sarı renkte olup göbekte oldukça sık şekilde boru gibi dizilmiş, 1-2cm uzunluğunda sarımsı, esmer veya kırmızı renkli olabilir.

Yetiştirilmesi:
Kireçli topraklarda, taşlı tepeciklerde, fundalıklar, mera-larda ve güneşli bölgelerde daha iyi gelişir. Yetiştirmek için tohumları Mart ve Nisan aylarında saksı veya kasalara ekilir ve Mayıs ortalarında bahçe veya meralara dikilir.

Hasat zamanı:
Eylül-Ekim aylarında kökleri sökülerek güneşli, havadar yerlerde kurutulur. Şayet kökler kalın ise ortadan bölünerek parçalara ayrılır ise daha çabuk kurur. Gümüş diken kökü kurutulurken 40C˚’den yukarı bir ısı ile kurutulmamalıdır. Aksi takdirde bileşimindeki eter yağı (uçucu yağ) yok olur.
Malesef şifalı bitkiler toplama, kurutma, paketleme ve depolama işlem¬leri sırasında çok yanlışlar yapılmaktadır. Bitkinin şifalı kısmı yaprak veya çiçekleri ise asla Güneş altında kurutulmaz ve mutlaka gölgede kuru-tulmalıdır. Ayrıca örneğin bitki 5 günde kurudu ise, 2 gün daha kuru¬mada bırakmak mahzurludur, çünkü birleşimindeki eterik yağları kay¬bettiğinden kalitesi düşer. Sadece bitki kökleri Güneş’te kurutulur ve kurur kurumaz hemen paketlenip depolanması gerekir. Şifalı bitkilerin Aktarlar’da açıkta satılması kalitesini kısa sürede düşürür ve etkisini oldukca azaltır.

Birleşimi:
Birleşimindeki maddeler önemine göre şöyledir;
a) %1-2 eter yağı içerir ve bu yağın %80’i Carlinaoxid, %1 oranında Carlinen ve Polyasetilen türevlerinden, Careopsis, Dahlia ve Onopordon içerir.
b) %18-22 oranında İnulin içerir. İnulin için Andız’a bakınız.
c) Ayrıca Phenoller (Fenoller), Tanen, Reçine ve Flavonlar içerir.

Tesir şekli:
Antibiyotik (mikropları öldürücü), bağırsak kurtlarını düşü-rücü, terletici, idrar artırıcı ve sindirimi kolaylaştırıcı özelliklere sahiptir.

Araştırmalar:
Gümüş dikeni ile yapılan araştırmalar oldukça azdır. Bun-lardan biri; Schmidt ve Thome 1950’de Gümüş dikeninin birleşimindeki Carlinaoxid’i keşfetmişlerdir. Carlinaoxid saf olarak kulla¬nılamaz. Zira zehirlidir. Ancak Homeopatik oranda 1/1000 Etanol ile karıştırılarak kullanılabilir. Fakat gümüş dikeninin birleşimindeki Carlinaoxid saf olarak kullanılmaz ve bitkinin birleşimindeki maddeler topluca kullanıldığından Carlinaoxid herhangi bir zarar vermez. Schmidt ve Thome Gümüş dikeni kökünün su ile damıttıklarında Carlinaoxidin antibakteriyel olmadığını Aseton ile extrahieren yaptıklarında ise antibakteriyel (mikropları öldürücü) olduğunu tespit etmişlerdir. (Schmidt-Thome Zeitschrift Naturfursch 1951-56:409-411)

Kullanılması:
Halk arasında Gümüş dikeni kökü başta; mide cidarı ilti-haplanması (gastrit), mide ve bağırsak zafiyeti, bağırsak kurtları, böbrek zafiyeti, sinirsel zafiyet, mesane iltihapları ve üşütmeye karşı kullanılır.

Çayı:
Kurutulmuş veya taze Gümüş dikeni kökünden bir kahve kaşığı demliğe konur ve üzerine 300-400ml kaynar su ilave edilerek 7-10dk demlenmeye bırakılır. Çay demlendikten sonra süzülerek içilir.

Çay Harmanları;

Gökçek Sindirim çayı;
>20 gr Çentiyan kökü
>20 gr Gümüş dikeni kökü
>20 gr Melek otu kökü
>20 gr Zerdeçal kökü
>20 gr Ravent kökü

Gökçek Bağırsak solucanı çayı;
>20 gr Gümüş dikeni kökü
>20 gr Çentiyan kökü
>20 gr Kantaron otu
>20 gr Pelin otu
>20 gr Solucan otu

Gökçek Mide ve Bağırsak çayı;
>20 gr Sinameki yaprağı
>20 gr Melek otu kökü
>20 gr Gümüş dikeni kökü
>20 gr Çentiyan kökü
>10 gr Zerdeçal kökü
>10 gr Ravent kökü

Gökçek Sindirim sistemi çayı;
>20 gr Sinameki yaprağı
>20 gr Melek otu kökü
>15 gr Beşparmak kökü
>10 gr Ravent kökü
>10 gr Zerdeçal kökü
>10 gr Gümüş dikeni kökü
>5 gr Kantaron otu

Homeopati’de:
Gümüş dikeni kökünü tazesi veya kurutulmuşundan 100gr ince kıyılarak bir şişeye konur ve üzerine %70’lik 500ml Etanol ilave edilir. güneşten uzak bir yerde 4-6hafta bekletildikten sonra süzülerek Homeopati’de<<Carlina>>diye anılan tentür elde edilir. bu tentürden günde 3-4defa 10-15damla 6 hafta süre ile alınır. Yukarıdaki çay harmanlarından da aynı şekilde tentür elde edilir.

Yan tesirleri:
Bilinen bir yan tesiri yoktur şayet tarife uyulursa. Gümüş dikeni kökünden elde edilen eter yağın %80’i Carlinaoxid’den oluşur ve bu madde zehirli olduğundan saf olarak kullanılamaz.