U

Şifalı Bitkiler – İpeka, Cephaelis ipecacuanha

Diğer Adları:
İpeka, Brechwurzel, Cephaelis ipecacuanha (BROT.) A.RICH.
Altın kök Syn: Uragoga ipecacuanha (WILLD)BAILL.
Kusma kökü
Bulantı kökü

Familyası:
Kökboyagillerden, Rötegewâchse, Rubiaceae

Drugları:
İpeka kökü; Ipecacuanhae radix
İpeka kökü tentür ve natürel ilaç yapımında kullanılır fakat çok zehirli olması nedeni ile çayı içilmez.

Giriş:
İpeka kökboyanın alt grubu olan Cephaelisgillerdendir ve bunlarda takriben 200 civarında türe sahiptir. Tıbbi maksatla kullanılan RİO (Brezilya), Panama, Nikeragua ve Costa Riko gibi yetiştiği ülkeleye göre o ülkenin adı ile anılan türler mevcuttur. Rio İpekası Alkaloit türevlerinden Emetin’i %50-75 oranında içerirken Panama ve diğer İpeka türleri Alkaloitlerden Cephaelin’i %30-50 içerirler. Bu nedenle Rio İpekası diğer türlere tercih edilir ve eskiden Panama ve diğer Orta Ame¬rika ülkelerinde yetişen İpeka benzeri başka bir ağaç; Chephaelis acuminata (BERT.) KARST.’den elde edildiği iddia edilmekteydi. Fakat yapılan son araş-tırmalarında bu türlerinde bu Chephaelis ipecacuanha’dan elde edildiği tespit edilmiştir. Bu Alkaloit farklılığı bitkinin başak iklim ve toprakta yetişmesinden ileri gelmektedir. İpeka kökü ve tozu ilk defa 1672 yılında Avrupa’ya gelmiştir ve de dizanteriye (kanlı ishal) karşı kullanılması ile meşhur olmuştur.

Botanik:
İpeka 20-40cm boyunda küçük bir çalı görünümünde, ekva¬torda yetişen bir tropik iklim bitkisi olması nedeni ile sürekli yeşildir. Çiçekleri oldukça küçük, topluca bir arada, salkım şeklinde, taç yap¬rakları beyaz renktedir. Meyveleri önce ham iken yeşil, olgunlaşınca kırmızı bir renk alır ve meyvelerinin topluca bir arada durması nedeni ile baş meyvesi diye de anılır. Kökleri 4-6mm kalınlıkta 10-20cm uzun¬luğunda ve köklerin uç kısımlarında ayrıca boğum boğum depo kökler bulunur ve bunlarda 5-7mm kalınlığında 10-20cm uzunluğundadır.

Yetiştirilmesi:
Hindistan ve Malezya’da kültür bitkisi olarak yetiştirilmiş fakat istenilen randıman alınamamıştır.

Hasat zamanı:
İpeka kökünün 3-5 yaşındaki bitki kökleri Ocak ve Nisan aylarında sökülerek ince şeritler şeklinde doğranır ve kurutulur. Kuru-tulduktan sonra elenerek topraklarından ayrılır.

Birleşimi:
Birleşimindeki en önemli maddeler Alkaloit türevleri olup bu da %1,9-4 oranında bulunur. Bu alkaloitlere Isochinolin alkaloitler de denir ve %50-70 Emetin, %30-50 Cephaelin’den meydana gelir. Bu iki alkaloit türevi bütün alkaloitlerin %98’ini teşkil eder. Yan alkaloitler; Psychotrin, Methylpsychotrin, Emetamin ve Protoemetin’i sayabiliriz. Çok az miktarda İsochinolinglikozitler; Ipecosid ve %5-10 su içerir. Ayrıca; %30-40 Nişasta, %3-4 Saponimler ve %5-10 su içerir.

Araştırmalar:
1) İpeka tentürü zehirlenmelerde, zehirlenen kişiyi kusturarak kurtar¬mak için kullanılır. 146 zehirlenen hasta üzerinde yapılan deneylerde bazılarında ishal ve bazılarında da kabızlığa neden olmuştur. Ge¬nellikle herhangi bir şey yiyerek veya içerek zehirlenen küçük çocuklar için özel bir şurup hazırlanır ve kullanılır. (H.H.B.IV.776)
2) İş yerinde iki kadın mide-bağırsak gribine yakalanmışlardı. Hem bulantı ve kusma hem de ishalleri varmış. Onlara Nane, Misk cevizi veya en son çare olarak Kargabüken’i tavsiye ettim fakat hiçbiri fayda etmeyince İpeka tentürü tavsiye ettim ve hemen durumları iyileşti. (2.10.2000) Bu tür rahatsızlığa Limon kabuğu, Nane çayı ve biraz bal da iyi gelir.

Tesir şekli:
Balgam söktürücü, kusturucu ve tükürük arttırıcı özelliklere sahiptir.

Kullanılması:
a) Modern klinik arştırmaları yetersizdir.
b) Homeopati’de kusma, bulantı, nefes daralması, balgam tükürme, çocuklarda; bronşit, astım ve boğmaca gibi akciğer rahatsızlıklarına Kinin, Kınakına ve de Arsenik gibi zehirlenmelerde ve de mide-bağırsak gribine (kusma ve ishalde varsa) karşı kullanılır.
c) Halk arasında İpeka kökü bir yandan boğmaca, kuru öksürük, bronşit, bronşitli astım ve balgam söktürücü olarak kullanılırken diğer yandan zehirlenmelere karşı kusturucu olarak kullanılır. İpekanın zehirli olması nedeni ile yüksek dozda veya uzun süre alınması halinde zehirlenmeye neden olduğu belirtilmektedir. Çünkü İpekanın birleşimindeki Alkalotiler kolay kolay dışarı atılamaz ve dokularda yoğunlaşarak zehirlenmeye neden olurlar. Zehirlenme belirtileri; kusma, ishal hatta kanlı ishale dahi neden olur. Fakat Çuha kökü, Kokulu Menekşe kökü ve Taş anasonu gibi yan tesiri olmayan ve de balgam söktürücü özelliklere sahip olan bitkiler ülkemizde yetişmek¬tedir. İpeka kökünden elde edilen toz veya tentür yüksek dozda alınır ise kusturucu ve çok dozajda alınır ise kusmayı önleyici özelliklere sahiptir.

Çayı:
Çayı çok zehirli olması nedeni ile içilmez fakat zehirlenmelerde kusturmak için İpeka kök tozundan 0,5gr 100ml kaynar su ile haşlan-dıktan sonra soğuması beklenir ve zehirlene kişiye içirilir. Zehirlenen hastada bu çayı içtikten 10-20dk sonra kusma ve ishal gibi haller görülür. Şayet kusma görülmez ise tekrarı yapılır. Fakat günde toplam 1gr’dan fazla alınmaz ve birkaç gün dahi olsa bu oranda içilmez. Tedavi maksadıyla nacak 0,05-0,1gr İpeka kökü tozu 2-3hafta süreyle alınabilir.

Homeopati’de:
İpeka kökü toz haline getirildikten sonra 50gr bir şişeye konur ve üzerine 500ml %70’lik etanol ilave edilir. şişe güneş ışınlarından uzakta muhafaza edilir ve arada bir çalkalanır. 4-6hafta sonra süzülerek Homeopati’de <<Ipecacuanha>>adı ile anılan tentür elde edilir. bu tentürden günde 3-4defa 7-10damla 2-3hafta süreyle alınır.

Hastalığın belirtileri (semptom):
1) Sürekli bulantı; kusmayla dahi iyileşmez
2) Kustuktan sonra da bulantı devam eder beyaz proteinli veya açık kanlı kusma olur
3) Dil üzerinde leke olmaz genellikle parlaktır
4) Mide sarkar veya sarkmış gibi his verir
5) Hastada halsizlik, dermansızlık, göğsünde veya midesinde ve yahut da eklemlerinde ağrı olur
6) Gaitası;
a) pis kokulu, sümüksü ve kabarcıklı,
b) yeşil renkli ve sümüksü ve de sulu,
c) yapışkan ve kanlı olabilir
7) Baş ağrısı ve migren
8) Kramplı öksürük ve kanamaya meyilli
9) Çocuklar ağlamaklı olur ve ne istediklerini bilmez haldedirler
10) Yetişkinler hiçbir şeyle ilgilenmez
11) Büyük kusma ile birlikte ishal varsa
Bu gibi hallerde İpeka kökü tentürü kullanılır.