Şifalı Bitkiler – Şifalı Bitkilerin Faydaları – İbrahim Gökçek Şifalı Bitkiler ve Alternatif Tıp
Lavanta, Lavendel, Lavandula angustifolia MİLLER
Hakiki Lavanta Syn:Lavandula officinalis CHAIX ex VILL.
Şifalı Lavanta
Tıbbi Lavanta
Familyası: Ballıbabagillerden, Lippenblütengewâchse, Lamiaceae
Drugları: Lavanta çiçeği; Lavandulae flos
Lavanta eter yağı; Lavandulae aetheroleum
Lavanta çiçeğinden çay, tentür, natürel ilaç ve eter yağı elde edilir. Eter yağı aroma tedavisinde kullanılır.
Giriş: Lavantanın Romalılardan beri parfümü yapılmakta ve banyolara karıştırılmakta olduğu bilinmektedir. İlk defa 1920 Haki Lavanta ile Sivri Lavantada yeni melez bir Lavanta yetiştirilmiştir ve buna Lavantin Ab¬rial; Lavandula x intermedia denir. Bu türden istenilen sonuç elde edilememiş ve 1950’de Lavantin Super; Lavandula x intermedia ve 1975’de Lavantin Grosso; Lavandula x intermedia elde edilmiştir. Günümüzde en çok Lavantin Grosso’dan Eter yağı elde edilmektedir. Hakiki Lavantadan elde edilen Eter yağı ile Lavantin Grosso arasında kalite vardır ve de Lavantin Grosso’nun Eter yağı ikinci kalite olup genellikle Endüstride kullanılır. lavantin türlerine melez veya Piç Lavanta da denir. Bunların haricinde Geniş yapraklı veya Sivri yapraklı Lavanta; Lavandula latifolia (L.spica) ve Karabaş Lavanta; Lavandula stoechas L’da incelenmeye değerdir. Bizi en çok hakiki lavanta ilgilendirmekte olup onun üzerinde duracağız ve diğerlerine de kısaca değineceğiz.
Botanik: Lavanta çok yıllık yarı odunsu bir funda olup boyu 30-70 cm’i buşlur ve alt kısmı oldukça sık çatallı ve odunsudur. Yaprakları karşılıklı bir sonraki ile çapraz ince bir şerit şeklinde uç kısmı sivri, kenarları hafif kalkık üst kısmı grimsi yeşil, alt kısmı keçimsi tüylü ve beyaz renktedir. Çiçekleri geriden başak şeklinde ve boğum boğum, her boğumda 5-8 çiçek bulunur. Kupa yaprakları kırmızımsı esmer ve boru şeklinde, taç yapraklarının gerisi boru şeklinde, 1 cm uzunluğunda uç kısmı beş lop-ludan oluşur ve lopların ikisi üst dudakta, üçü ise alt dudakta olup, leylak, mavi, lila, mor, pembe veya açık kırmızı renkte olabilir ve de çiçek sapları 10-20 cm uzunluğundadır. Meyvesi esmer parlak ve içinde tohumlar bulunur.
Yetiştirilmesi: Türkiye’nin hemen her yöresinde yetiştirilebilir. Fakat kışın don tehlikesine karşı üstünün varsa çam yaprakları ile kapatılması gerekir.
Hasat zamanı: Lavanta çiçekleri açmaya başlamadan hemen önce gonca halde toplanır ise daha çok eter yağı elde edilir. Lavanta çiçekleri sapları ile birlikte Haziran’dan Eylül’e kadar toplanır, gölgede kurutulur, şayet tentürü yapılacaksa taze olarak işlenir. Malesef şifalı bitkiler toplama, kurutma, paketleme ve depolama işlemleri sırasında çok yan¬lışlar yapılmaktadır. Bitkinin şifalı kısmı yaprak veya çiçekleri ise asla Güneş altında kurutulmaz ve mutlaka gölgede kurutulmalıdır. Ayrıca örneğin bitki 5 günde kurudu ise, 2 gün daha kurumada bırakmak mahzurludur, çünkü birleşimindeki eterik yağları kaybettiğinden kalitesi düşer. Sadece bitki kökleri Güneş’te kurutulur ve kurur kurumaz hemen paketlenip depolanması gerekir. Şifalı bitkilerin Aktarlar’da açıkta satılması kalitesini kısa sürede düşürür ve etkisini oldukca azaltır.
Birleşimi: Lavantanın birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) Eter yağı türevleri (Uçucu yağ=hülasası) %0,5-3 arasında değişir. Çiçekler taze iken damıtılır ise %0,5-1,5, kurutulmuş çiçeklerde ise %1-3 arasındadır. Eter yağın; %35-60 Linalylacetat, % 20-35 Linalool, %4-6 cis-Qcimen, % 3-5 Terpinen-4-ol ile ayrıca az miktarda 1,8-Cineol, Limonen, β-Caryophyllen ve Geraniol içerir.
b) Steroller; Cholestrol, Campesterol, Stigmasterol ve β-Sitositerol içerir.
c) Fenil carbonik asitlerden; O-Cumarasit, p-Cumarasit, Ferulaasit, Izoferulaasit ve Gentisinasit içerir.
d) Ayrıca Flavonitler, Kumarinler, Taninler % 6-12 oranında Silisikasit içerir.
Tesir şekli: Teskin edici, sinirleri kuvvetlendirici, krampları çözücü, ağrı-ları dindirici, antiseptik, şişkinliği giderici, vücudu kuvvetlendirici, ishali önleyici, hafif idrar söktürücü özeliklere sahiptir.
Araştırmalar: Şimdiye kadar genellikle fareler ve kobaylar üzerinde araş¬tırma ve deneyler yapılmıştır. Bunu haricinde iki küçük çaplı uyu-yamayan insanlar üzerinde araştırma yapılmıştır.
1) Torii ve ekibi 1991’de uyuyamama ve çok az uyuma gibi rahatsızlığı olan hastalar üzerinde Lavanta eter yağı ile tedavi denemesi yapmışlardır. Tedavi süresi sonunda Lavanta eter yağının teskin edi¬ci, uyu-tucu ve rahatlatıcı olduğu tespit edilmiştir. (RP.91)
2) Hardy ve ekibi 1995’de 4 yaşlı uyuyamayan veya çok az uyuyabilen, uyku problemleri olan hastalar üzerinde Lavanta eter yağı ile tedavi denemesi yapmışlardır. Bu tedavi sonunda hastaların rahat uyuduk¬ları belgelenmiştir. (Age)
Kullanılması:
a) Araştırmalara göre Lavanta yağı uyuyamama ve de az uyumaya karşı kullanılır.
b) Komisyon E tarafından Lavanta eter yağı üzerine 05/12/1984 tarih ve 228 nolu ve de 13/03/1990 tarih ve 50 nolu monografi bildirisi yayınlanmıştır. Bu bildiride; A) dahili olarak; iç huzursuzluk, uykuya dalamama, sinirsel hassas mide, şişkinlik ve sinirsel bağırsak rahat-sızlıklarına karşı kullanılabileceği beyan edilmiş. B) Haricense; fonksi-yonel kan dolaşımı rahatsızlıklarında Lavanta banyosu yapılabileceği beyan edilmiştir.
c) Aroma tedavisinde Lavanta yağı üşütme, bronşit, nezle, ateş, akne, sivilce, ağrı, baş ağrısı, uyuyamama, saç diplerinde (başta) kaşıntı gibi rahatsızlıklara karşı kullanılır.
d) Halk arasında bronşit, astım, grip, boğmaca, başa kan hücumu, mig-ren, baş ağrısı, baş dönmesi, bayılma, sinirsel kalp rahatsızlıkları, ödem, şişkinlik, kolik ve nevraljiye karşı kullanılır, haricen yaralar sarılır.
Çayı: İki kahve kaşığı kurutulmuş, ince kıyılmış veya üç kahve kaşığı taze ince kıyılmış Lavanta çiçeği demliğe konur ve üzerine 200-300 ml kay¬nar su ilave
edilir ve de 5-10 demlenmeye bırakıldıktan sonra süzü¬lerek içilir.
Çay Harmanları;
Gökçek teskinedici çayı
>25 gr Oğul otu yaprağı
>25 gr Lavanta çiçeği
>25 gr Çarkıfelek otu
>25 gr Kılıç otu
Gökçek sinirlilik ve uyku rahatsızlıkçayı;
>25 gr Kılıç otu
>25 gr Oğul otu yaprağı
>25 gr Lavanta çiçeği
>25 gr Çarkıfelek otu
Gökçek sinir çayı;
>25 gr Lavanta çiçeği
>25 gr Biberiye yaprağı
>25 gr Oğul otu yaprağı
>25 gr Çuha çiçeği
Gökçek Sinirsel iç huzursuzluk ve sinirsel karın ağrısı çayı
>50 gr Kılıç otu
>20 gr Nane yaprağı
>10 gr Meyan kökü
>10 gr Rezene tohumu
>10 gr Lavanta çiçeği
Gökçek kalp kuvvetlendirici çay;
>40 gr Alıçyaprağı+çiçeği
>30 gr Lavanta çiçeği
>10 gr Katırtırnağı otu
>10 gr Sedef otu
>10 gr Keklik gözü otu
Gökçek Ev çayı;
>20 gr Böğürtlen yaprağı
>20 gr Oğul otu
>20 gr Nane yaprağı
>20 gr Lavanta çiçeği
>10 gr Sığırkuyruğu çiçeği
>10 gr Kuşburnu meyvesi
Gökçek Teskin edici çayı
>30 gr Kedi otu kökü
>20 gr Lavanta çiçeği
>20 gr Oğul otu yaprağı
>20 gr Nane yaprağı
>10 gr Turunç çiçeği
Gökçek Teskin edici çayı
>30 gr Şerbetçiotu kozalağı
>20 gr Lavanta çiçeği
>30 gr Oğul otu yaprağı
>10 gr Turunç çiçeği
>10 gr Kimyon tohumu
Gökçek Teskin edici çay;
>25 gr Lavanta çiçeği
>25 gr Oğul otu yaprağı
>20 gr Kedi otu kökü
>20 gr Şerbetçiotu kozalağı
>10 gr Turunç çiçeği
Gökçek Sinirlilik ve uyku bozukluğuna karşı çayı;
>40 gr Oğul otu yaprağı
>15 gr Şerbetçiotu kozalağı
>15 gr Lavanta çiçeği
>15 gr Turunç çiçeği
>15 gr Hibiskus çiçeği
Gökçek Sinirlilik ve uyku bozukluğuna karşı çay;
>40 gr Oğul otu yaprağı
>20 gr Kılıç otu
>20 gr Çarkıfelek otu
>10 gr Lavanta çiçeği
>10 gr Turunç çiçeği
Araştırmalar: Lavanta çiçeğinin tazesi veya kurusu su buharı ile da¬mıtılır (destilasyon) ve eter yağı (uçucu yağ=hülasası) elde edilir. Lavanta eter yağına kısaca Lavanta yağı da denir. Şayet birinci derecede kaliteli olan Hakiki Lavanta yağı (Lavandulae angustifolia aetheroleum) bulunamaz ise ikinci derecede kaliteli olan melez Lavantin yağı (Laven¬dulae intermedia aetheroleum) kullanılabilir. Hakiki Lavanta genellikle tıbbi ve baharat olarak kullanılırken Laventin yağı endüstride kullanılır. Lavanta yağı başta; yukarıdaki rahatsızlıklara karşı enhalasyonu (tüsülemesi) yapılarak ise 1-2 litre kaynar suya 8-10 damla Lavanta yağı damlatılır, tütsülenerek kişi üzerine büyük bir havlu alarak buharında 10-20 dk durur. Aroma lambasına 40-50 katılarak lamba yakılır veya aroma konisine 15-20 damla konur, üzerine 100-150 ml kaynar su ilave edilerek oturulan oda havalandırılmış olunur (Rayihalı bit koku ile). Bir parça ekmeğe veya bir kesme şekerin üzerine 3-5 damla damlatılarak ve yahut da yarım çay bardağı suya damlatılarak alınır. Banyosu yapılacak ise bir kaşık bal veya kaymağa 15-20 damla Lavanta yağı karıştırılır sonrada küfedeki suyla karıştırılır.
Banyosu: Lavanta çiçeğinden 60-80 gr demliğe konur, üzerine 500-1000 ml kaynar su ilave edilir. 10-15 dk dinlendirdikten sonra süzülerek küfedeki sıcak suya (38-42°) ilave edilir. Şayet Lavanta çiçeği yok ise 20-30 damla Lavanta yağı bir yemek kaşığı bal veya kaymakla karış¬tırıldıktan sonra küfedeki suya ilave edilir. Lavantalı banyoda sabun ve şampuan kullanılmaz. Bu nedenle ince bir duş alıp sonra Lavanta demi veya esansı içeren suyla banyo yapılmalı ve banyodan sonra silinmeden 3040 dk veya bütün gece uyunmalıdır.
Homeopati’de: Lavanta çiçeklerinden 150 gr toplandıktan sonra bir şişeye konur ve üzerine 500 ml %70’lik alkol (etanol) ilave edilir ve iki günde bir çalkalanır. Şişe 4-6 hafta güneş ışınlarından uzakta muhafaza edilir ve bu süre sonunda szülerek Homeopati’de <
Yan tesirleri: Bilinen bir yan tesiri yoktur, şayet tarife uyulmaz ise La-van¬ta yağından 1 gr’dan fazlası mide rahatsızlığına neden olur.
B) Lavantin, Lavandin, Lavandula X İntermedia EMEIC.ex
Lavantin botanik olarak pek fark edilmez, sadece çiçekleri biraz daha koyu leylaki mavimsi olup diğer özellikleri hemen hemen aynıdır. Lavantin Lavantaya göre daha çok takriben %3-6 oranında Eter yağı içerir, fakat aynı derecede kal,iteli olmadığından genellikle endüstride kullanılır. Lavantin Eter yağı kısaca Lavantin yağı diye anılır ve bu yağ parfüm, kozmetik, şampuan, sabun v.b şeylerin yapımında kullanılır. Şayet hakiki Lavanta yağı bulunamaz ise Lavantin yağıda kullanılabilir.
C) Sivri Lavanta Spiklavendel Lavandula latifolia MEDİK.
Geniş yapraklı Lavanta
Bu Lavantanın yaprakları hafif geniş olduğundan Geniş yapraklı Lavanta veya çok az yapraklı ve uzun bir sap üzerinde çiçekleri olduğundan Sivri Lavanta ismi ile de anılır. Birleşimindeki Eter yağının oranı oldukça deği-şiktir. Bu Eter yağında %30-50 oranında Linalool, %20-35 1,8-Cineol, %5-15 Campher ve az miktarda α-Terpineol, Geraniol ve Linalylacetat içerir. bu tür genellikle akut ve kronik enfeksiyon, bronşit, boğaz ve gırtlak iltihaplarına karşı kullanılır.
D) Karabaş Lavanta Schopflavendel Lavandula stoechas L.
Karabaş Lavantasının çiçekleri baş örgüsü ile örülmüş gibi ve en üstte 4 adet leylaki renkte oval şeklinde bir demet şeklindedir. Birleşiminde %1,5 oranında Eter yağı bulunur ve bu yağın en önemli alt türevleri; Fenchon, Kafur, Borneol ve Terpinol’dür. Fareler üzerinde yapılan araş¬tırmalarda Karabaş Lavanta çiçeğinin kandaki şekeri düşürdüğü tespit edilmiştir. Karabaş Lavanta Hakiki Lavanta olmadığı zaman onun yerine kullanılabilir.
Kullanılması: Üniversite kliniklerince araştırma ve tedavi denemesi ya¬pıl-mamıştır, çünkü daha çok Türkiye’de yetişen bir bitkidir. Halk arasında karaciğer rahatsızlıklarına karşı kullanılır.
Yan tesirleri: Tarife uyulduğunda bilinen bir yan tesiri yoktur.
