Şifalı Bitkiler – Mahmude, Convolvulus scammonia

Mahmude, Skammonium, Convovulus scammonia
Mahmudiye
Türk sarmaşığı
Mahmuze
Bingöz otu
Türk skommoniyumu

Familyası: Çitsarmaşığıgillerden, Windengewâchse, Convolvulaceae

Drugları: Mahmude kökü; Skammonia radix
Mahmude otu; Skammonia herba
Mahmude sakızı; Skammonium
Mahmude’nin kökü çizilerek sakızı elde edilir. Bu sakız çay, tentür ve na-türel ilaç yapımında kullanılır. Kök ve otunun (çok nadiren otu da kul¬lanılır) ise çay ve tentürü yapılabilir.

Giriş: Çitsarmaşığıgiller oldukça büyük bir ailedir ve bunlardan bazıları şunlardır;
1) Mahmude; Convolvulus scammonia, Kuzu sarmaşığı; Convolvulus arvensis, Çit sarmaşığı; Convolvulus sepium (Calystegia sepium), Meksika sarmaşığı; Ipomoea orizabensis, Senegal sarmaşığı; I.pomora asarifoia ve Brezilya sarmaşığı (Jalapae); Ipomoea operculata’yı sayabiliriz. Bunlardan en önemlileri Mahmude, Meksika skammoniyumu, Brezilya Jalapi ve Kuzu sarmaşığıdır. Türkiye’de yetişen ve bunlar içinde en etkili olan Mahmude’yi öncelikle ele alalım. Mahmude sakızı eskiden çok yaygın olarak kullanılmış ve hatta Osmanlı’nın son zamanlarına kadar Avrupa’ya ihraç ettiği en önemli ihraç maddelerinden biri olmuştur. Günümüzde ise daha az kaliteli olan Meksika skammoniyumu kullanılmaktadır.

Botanik: Vatanı Türkiye, Paşaeli ve Irak Türkmenistan’ı olan Mahmude 50-150 cm boyunda, tırmanıcı, esmerimsi yeşil veya açık yeşil renkte gövdeli ve çok yıllık bir bitkidir. Yapraklarının gerisi kalp, ortadan uca doğru mızrak şeklinde olup kenarları düz, yeşil renkli ve uzun saplıdır. Çiçekleri açık sarı renkte ve taç yaprakları koni şeklinde olup ağız kısmında beş hafif çıkıntı vardır ve bu çıkıntılar çiçek tam açmadan önce çiçeğe yıldız görünümünü verir. Çiçek sapı oldukça kuvvetli olup çiçeği yukarı doğru tutabilir. Bu özelliği ile diğerlerinden ayrılır. Kökleri havuç şeklinde fakat 0,6-1 m’ye varan uzunluk ve kalınlığı (çapı) 10 cm’i bulabilir. Mahmude’yi yaprak ve çiçeklerinin yapısına bakarak diğerle-rinden ayırabiliriz. Yaprakları önce kalp sonra mızrak veya üçgen şeklin¬de uca doğru sivridir ve çiçeklerini tam açmadan önce beş uçlu imiş gibi bir görüntü verir ve rengi açık sarı, bal mumu sarısı veya sarıdır.

Yetiştirilmesi: Tohumları bahçe, duvar veya çit kenarlarına Nisan’da ekilse fazla bir özene gerek kalmadan gelişebilir.

Hasat zamanı: Mahmude’nin sakızı, kökü ve otundan ayrı ayrı istifade edilir;
a) Mahmude sakızının eldesi: Mahmude kökünün Mayıs-Ekim ayları ara¬sı etrafı açılarak temizlenir ve üst kısmından çakı ile yarık açılır. Açılan yarıktan süt gibi bitki özü akar, bu özsuyu uygun bir kapta toplanır ve kuruduktan sonra toz haline getirilerek özel kaplarda muhafaza edilir. Buna mahmude tozu veya sakızı denir.
b) Mahmude’nin kökleri Eylül’den Kasım’a kadar kökleri sökülerek yı-kanır, kurutulur ve özel kaplarda muhafaza edilir. Tentürü yapılacak ise taze olarak kullanılır. Aktarlarda 20-60 cm uzunluğunda, 1-5 cm çapında dışı esmer veya kırmızımtırak iğ gibi kıvrılmış çubuklar şeklinde satılır.

Birleşimi:
1) Mahmude reçinesi en kaliteli reçine olmasına rağmen henüz birleşimindeki maddeler yeterince incelip tam detaylı olarak analizi yapılmamıştır. Takriben %10-15 oranında Glykoreçin içerir. Bu Glykoreçin; Hidroksi yağ asidi, Oligossaritler ve Eter yağ asitlerinin çeşitli bağlarından meydana gelir.
2) Uçucu yağ asitleri;Valarianasit, Triglinasit, Butikasit, Propionasit, Acetilasit, Izobutikasit v.b
3) Sakarozlar; Glikoz, Fruktoz ve Rannozlar içerir.
4) Ayrıca Nişasta, Şeker ve Tanin içerir.

Tesir şekli: Müshil yapıcı ve bağırsakları temizleyici etki yapar.

Araştırmalar: Asım efendi 10 yaşında iken bir deri bir kemik çok zayıf bir haldedir ve ebeveyni onu doktora götürür. Doktor ebeveynine;siz köylüsünüz Mahmude’yi bilmeniz gerekir der. Ebeveyni bir Mahmude’nin kökünü temizler ve çakıyla biraz üst kısmından çizerek bir kesme şekere çıkan bitki özünü emdirir. Çocuk şekeri yedikten 10-15 dakika sonra çok şiddetli bir ishal olur ve bağırsaklarından garip ve sert maddeler çıkar. Bu ishalden hemen sonra Asım normal kilosuna ve sıhhatine kavuşur.

Kullanılması: Halk arasında bağırsakları temizler, kabızlığı önler. Mahmude tozundan 0,5-1 gr bir mi

ktar su ile alınır, çocuklara ise 0,1-0,2 gr verilirse hemen ishal yapar.

Sarmaşık | 1-2m | 5-9 Aylar | Ça,Na | Kökü, Otu

B) Kuzu sarmaşığı, Ackerwinde, Convovulus arvensis
Çadır çiçeği
Tarla sarmaşığı
Kaplumbağa otu
Kuzu sarmaşığı otu; Convolvuli arvensis herba
Kuzu sarmaşığı kökü; Convolvuli arvensis radix
Kuzu sarmaşığının toprak üstü kısmı (yaprak, sapı, sürgünleri ve çiçek-leri) ve kökü taze olarak veya kurutularak çay ve natürel ilaç yapımında kullanılır.

Botanik: Dünyanın hemen her yöresinde yetişen Kuzu sarmaşığı, Türki-ye’nin bilhassa Orta Anadolu bölgesinde eskiden yetiştirilmiştir. Kuzu sarmaşığı duvar dipleri, çit, çalı ve ağaçların yanında kendiliğinden yaba¬ni olarak yetişir ve gelişir. Yaprakları mala veya bel şeklinde, kenarları dalgalı ve hafif kalkık, koyu yeşil renkli ve uzun saplıdır. Çiçekleri koni şeklinde 2-4 cm büyüklüğünde pembe, açık kırmızımsı veya açık leylaki renktedir.Taç yaprakları tutan kupa yaprakları oldukça küçük yeşil renkli, koni şeklinde ve ortada bir döllenme tozlukları mevcuttur.

Hasat zamanı:
1) Kuzu sarmaşığının kökünün etrafı Mayıs’tan Ekim’e kadar temizlenir. Üst kısımdan bıçakla yarılarak süt gibi beyaz bitki özü çıkarılır ve bu bitki özü yavaş yavaş sertleşir. Sertleşen bu öze sakız denir ve toplandıktan sonra kurutularak toz haline getirilir.
2) Bitki kökleri sökülerek yıkanır ve kurutulduktan sonra özel kaplarda muhafaza edilir.
3) Kuzu sarmaşığının yaprak, çiçek ve sapları kurutulduktan sonra özel kaplarda muhafaza edilir.

Birleşimi: Birleşimindeki maddelerin Mahmude’nin birleşimindeki mad¬de-lere benzediği ve Glikoreçin, Nişasta ve Şeker içerdiği bilinmektedir.

Kullanılması: Halk arasında eskiden kabızlığa karşı ve bağırsakları te-mizlemek için kullanılmıştır. Nisan’dan Ekim’e kadar dışarıda (arazide) bir Kuzu sarmaşığı bulunur ve kökünün etrafı temizlendikten sonra bıçakla kökün üst kısmından küçük bir yarık açılır. Buradan akan bitki özü ya hemen orada yalanır. Buna Anadolu’da MAMIZA YALAMAK denir. Yalamadan hemen sonra kişi çok şiddetli bir ishale yakalanır ve hemen uygun bir yere oturularak rahatlamamız gerekir. İkinci bir metot ise bitki kökünden akan öz suyuna kesme şeker tutulur ve bu kesme şeker yenirse aynı derecede ishal yapar.

Çayı: Kuzu sarmaşığı kökünden bir kahve kaşığı veya otundan 1 gr 300 ml kaynar su ile haşlanır ve 5-10 dk demlenmeye bırakıldıktan sonra süzülerek içilir.

Çay Harmanları

Müshil yapıcı çay;
>20 gr Kuzu sarmaşığı otu
>20 gr Sinameki yaprağı
>20 gr Meyan kökü
>20 gr Y.Akdiken kabuğu
>10 gr Menekşe otu
>10 gr Mürver çiçeği

Natürel ilaçları:

1) Abführtee (Stada) Müshil yapıcı çay

Yan tesirleri: Tarife uyulursa herhangi bir yan tesiri yoktur.

Çok Yıllık | 1-3m | 6-9 Aylar | Otu, Kökü

C) Çit sarmaşığı, Zaunwinde, Colystegia sepium R.Br.
(Convolvulus sepium)

Drugları: Çit sarmaşığı kökü; Convolvuli sepium radix
Çit sarmaşığı otu; Convolvuli sepium herba
Çit sarmaşığının ot ve kökü natürel ilaç ve çay yapımında kullanılır.
Çit sarmaşığı sulak, nemli yerlerde, yol, bahçe, çit kenarlarında ve ağaç-ların yanında yetişir. Yapraklar önce kalp sonra üçgen veya mızrak şek¬lini alır. Çiçekleri koni şeklinde, uç kısımları hafif geri kıvrık, 4-6 cm bü-yüklüğünde, ortada beyaz renkli bir göbek ve uzun bir sapı vardır.

Hasat zamanı: Yaprak, çiçek ve sürgünleri Haziran’dan Ekim’e kadar top¬lanarak kurutulur ve kaldırılırken kökleri Eylül’den Kasım’a kadar sökülerek, yıkanır kurutulur ve kaldırılır.

Birleşimi: Birleşiminde Glikorecin’e ve Tanen içerir.

Kullanılması: Aynı Mahmude gibi kullanılırsa da birleşiminde yüksek oranda tanen içermesi nedeni ile müshil etkisi pek kuvvetli değildir.

Yan tesirleri: Bu bitkiyi burada zikretmemizin nedeni diğer bitkilerle karışmamasını istediğimizdendir.

D) Meksika Sarmaşığı, Mexikanische Skammonium, Ipomoea oriabensis
Meksika Sekmonyası
Aynen Mahmude gibi kullanılır, fakat boğazda kaşıntı yapar ve pis kokuludur.

E) Yalepe (Jalepe), Jalepenwurzel, Ipomoea purga HAYNE
Meksika Çit Sarmaşığı Syn: Exogonium purga
Meksika adalarında yetişen çit sarmaşığı bu türler içinde en çok reçineye sahip olan türdür ve özellikleri Mahmudeye çok yakındır.