Şifalı Bitkiler – Mercanköşk, Origanum majorana

Mercanköşk, Mayoran, Origanum majorana L.
Anık n: Majorana hortensis MOENCH
Dağ reyhanı Amaracus majorana L.
Merzengüç

Familyası: Ballıbabagillerden, Lippenblütengewachse, Lamiaceae

Drugları: Mercanköşk otu; majoranae herba
Mercanköşk otunun çay, merhem ve natürel ilacı yapılır. Kökleri ise kul-lanılmaz.

Giriş: Mercanköşk origaniumgillerin takriben kırka yakın alt türü mev-ruttur ve bunlardan en önemlisi mercanköşk ve güve otudur. Türkiye’de yetişen bazı origanum türleri yanlışlıkla İstanbul kekiği doğrusu İstanbul güve otu, origanum heracleoticum ve İzmir kekiği ve origanum onites diye anılmaktadır. Fakat bunların kekikle ilgisi yoktur. 1597 yılında ilk defa John Gerard tarafından üzerinde araştırma yapılan mercanköşk otunun beyin üşütmesine karşı iyi geldiği iddia edilmiştir.

Botanik: Mercanköşk takriben 20-50cm boyunda genellikle bir yıllık, bazen iki yıllık ve sık çatallaşan bir bitkidir. Sürgünleri grimsi yeşil, sapları esmer veya kırmızımsı esmer renkte ve tüylüdür. Yaprakları oval şekilde 1-2cm uzunluğunda, 0,5-1cm eninde kenarları bütün koyu yeşil renkli, karşılıklı bir sonraki ise çapraz, kısa saplı veya sapsızdır. Çiçekleri sürgünlerin ucunda salkım şeklinde oldukça küçük çiçeklerden meydana gelir. Taç yaprakları beyaz renkte nadiren pembe, geri kısmı borucuk, şeklinde ve kupa yaprakları çan şeklinde olup taç yaprakları kavramıştır.

Yetiştirilmesi: Vatanı Akdeniz ülkeleri olan bitki, günümüzde orta Av¬rupa ülkeleri, kuzey Amerika ve Asya’nın Türkiye’den doğu Türkistan’a kadar olan alanda yetiştirilir. Mart aylarında saksı, kasa veya seralara ekilir ve fideleri mayısta bahçe veya tarlalara ekilir.

Hasat zamanı: Mayıs’tan Eylül’e kadar yerden 5-8cm yukarıdan kesile-rek demetleri yapılır ve bu demetler gölgede, havadar bir yerde kuru-tulur. Kurutulurken bitkinin kararmaması ve 38 derecenin üzerinde kurutmamak gerekir. Malesef şifalı bitkiler toplama, kurutma, paketleme ve depolama işlemleri sırasında çok yanlışlar yapılmaktadır. Bitkinin şifalı kısmı yaprak veya çiçekleri ise asla Güneş altında kurutulmaz ve mut¬laka gölgede kurutulmalıdır. Ayrıca örneğin bitki 5 günde kurudu ise, 2 gün daha kurumada bırakmak mahzurludur, çünkü birleşimindeki eterik yağları kaybettiğinden kalitesi düşer. Sadece bitki kökleri Güneş’te kuru-tulur ve kurur kurumaz hemen paketlenip depolanması gerekir. Şifalı bitkilerin Aktarlar’da açıkta satılması kalitesini kısa sürede düşürür ve etkisini oldukca azaltır.

Birleşimi: Birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz.
a) Eter yağları şayet su buharı ile damıtılırsa %1-3,5 eter yağı içerir ve damıtılırken farklı, damıtıldıktan sonra farklılık içerir. Bunun nedeni birleşimindeki maddelerin değişmesidir. Bicyclik Monoterpen’den(çift yüksük’ten) monocyclik monoterpen’e(tek yüksüklü terpen’e) dönüşür. Önce cissabinenhydrat(40-60) cis-sabinenhydratasetat %10, terpinen-4-ol %5, tras-sabinenhydrat %2-4 iken destilasyondan sonra terpinen-4-ol %15-40, cis-sabinenhydrat %5-20, 8-terpinen %4-10 olur ve ayrıca az sabinen, α-terpineol, α-terpinen, carvacrol ve thymol içerir. Türkiyede yetişen mercanköşkün birleşimindeki yağda %45-75 oranında carvacrol içerdiği tespit edilmiştir.
b) Flavonoitler; diosmetin, vitexin, orientin, dinalin, diosmetin-7-β-D-glikuronit, thymonin, luteolin-7-0-glikosit ve apigenin-7-0-glikuronit en önemlileridir.
c) Fenoller ve fenolglikositler %0,2-0,4 arasın

da olup en önemlileri; arbutin, metil arbutin, hydrochinon ve hydrochinonmonometilester.
d) Taninler %10 oranında olup bunun %2-3 ünü rosmarinasidi, kalfeeasit, kumarasit, syringaasit ve ferulasit.
e) Ayrıca karbonhidratlar %10-15 steroidler, sabit yağlar ve az miktarda mineraller içerir.

Tesir şekli: Antiviral(virüsleri öldürücü), balgam söktürücü, göğsü yu¬mu-şatıcı, kramp çözücü, idrar artırıcı, terletici, mideyi kuvvetlendirici, hazmettirici ve antiseptik özelliklere sahiptir.

Kullanılması:
a) Komisyon E’nin yayınladığı monografi bildirisine göre mercanköşk otu bebeklerdeki nezle ve üşütmeye yetişkinlerde ise iştahsızlık, sindirim rahatsızlığı, akut ve kronik gastrit, ülser, şişkinlik, kulak iltihaplan¬ması, baş ağrısı, kadın hastalıkları, ezilme, burkulma, karaciğer ra¬hat-sızlıkları, bel tutulmasına karşı ve de sinirleri, kalbi ve kan dola¬şımını kuvvetlendirmek için kullanılır.
b) Halk arasında mide ve bağırsak rahatsızlıklarından; şişkinlik, sancı, kramp ve hazımsızlığa karşı, sinirlik, baş ağrısı, migren, baş dönmesi, üşütmeye ve nezleye karşı kullanılır. Dahili olarak çayı, harici olarak kremi(merhemi) kullanılır.

Çay: İnce kıyılmış, kurutulmuş iki kahve kaşığı mercanköşk otundan demliğe konur ve üzeri 300-400ml kaynar su doldurularak 5-10 dakika demlemeye bırakılır ve sonra süzülerek içilir.

Çay harmanları;

Gökçek Gastrite ve mide üşütmesi çayı
>20g Mercanköşk otu
>20g Oğulotu yaprağı
>20g Kimyon tohumu
>20g Anason tohumu
>20g Papatya çiçeği

Gökçek Cinsel gücü azaltıcı çay
>25g kediot kökü
>25g şerbetciot kozalağı
>20g mercanköşk otu
>20g nane yaprağı
>10g çentiyan kökü

Gökçek mide ve bağırsak çayı (sinirsel);
>25 gr Mercanköşk otu
>25 gr Adaçayı yaprağı
>25 gr Nane yaprağı
>25 gr Lavanta çiçeği

Merhemi: EGBG’e göre mercanköşk merhemi şöyle hazırlanır; 1000 kısım vazelin 100 kısım alkol 10 kısım amonyak(sıvı) 200 kısım mercan-köşk ot tozu Mercanköşk sıvı amonyak ve alkol karıştırılarak 2-3 saat bekletilir. Sonra da buna vazelin eklenir. Bu karışım küçük bir kazana konur ve içinde kaynar su olan başka bir kapta vazelin iyice eriyip amonyak ve alkol uçana kadar karıştırılır. İçinde vazelin, alkol, amonyak ve mercanköşk ot tozu olan hap direkt ocak üzerinde ısıtılmaya çalışılırsa yanar bu nedenle içinde kaynar su olan başka bir kabın içinde (iki kap iç içe; büyüğünde kaynar su, küçüğünde merhem) bu işlem yapılır. Bu karışım sıkılarak süzülür ve mercan köşk merhemi elde edilmiş olur. Bu merhem küçük çocukların hazımsızlık, şişkinlik nedeni ile karın ağrılarına karşı karınların ve nezle olduklarında burunlarına sürülür.

Aromaterapide: Mercanköşk otunun su buharı ile damıtılmasıyla elde edi¬len eter yağa mercanköşk yağı denir. Mercanköşk yağı korku, depres-yon, gergilik, uykusuzluk, hazımsızlık, migren, yüksek tansiyon, aşırı cinsel arzu, nezle, öksürük, bronşit, bulantı ve kusmaya karşı kullanılır. Bu yağdan 1-2 damla bir kesme şeker veya bir kaşık balla alınır.

Homeopati: Mercanköşk otundan 100 gram ince kıyılarak bir şişeye konur ve üzerine 500ml %70lik alkol(etanol) ilave edilir ve güneş ışınla-rından uzakta 4-6 hafta süreyle muhafaza edilir. Şişe iki günde bir çal-kala¬nır ve bu süre sonunda süzülerek homeopatide ‘origanum majorana’ adı ile anılan tentür elde edilir. Bu tentürden günde 3-4 defa 10-15 damla 4-6 hafta süreyle alınır.

Yan tesiri: Tarife uyulduğunda ilinen bir yan tesiri yoktur, fakat haf-talarca ve aşırı miktarda kullanılırsa baş ağrısı yapabilir.