Şifalı Bitkiler – Şebboy, Goldlack, Cheiranthus cheiri

Çok Yıllık | 0,3-0,8m | 5-7 Aylar | Ça,Ho,Na | Otu, Tohumu

Şebboy, Goldlack, Cheiranthus cheiri L.
Güzel kokulu
Şebboy

Familyası: Turpgillerden, Kreuzblütter, Brassicaceae

Drugları: Şebboy tohumu; Cheiranthi cheiri semen
Şebboy otu; Cheiranhi aheiri herba
Şebboy otunun çay, tentür ve natürel ilaç yapımında kullanılır ve nadiren de tohumları kullanılır.

Giriş: Şebboyun bilinen 33 türü mevcuttur ve bunlardan güzel kokulu şebboy; cheiranthus cheiri tıbbi maksatla kullanılır. Cheiri kelimesinin Latinceye Arapça güzel kokulu anlamına gelen <<kairi>> veya <<kheyri>> kelimelerinden geçtiği iddia edilmektedir. Vatanı Doğu Akdeniz ülkeleri olup zamanla buradan Avrupa ve Asya’nın ılıman ve subtropik iklimli bölgelerine yayılmış ve en son olarak da Kuzey Amerika’ya götürülmüştür ve orada yayılmıştır. Tarihte ilk defa Mısırlılar tarafından tıbbi maksatla kullanılan bitki sonra Yunanlılar ve Romalılar tarafından kullanılmaya başlanmıştır. İlk defa İsviçreli PARACELSUS tarafından detaylı olarak incelenen bitkinin sarılığı önlediğini tespit etmiştir. CULPEPER Şebboy ile yaptığı deneylerde beyin kanaması ve felce karşı etkili olduğunu iddia etmiştir.

Botanik: Şebboy 30-80cm boyunda ılıman bölgelerde iki yıllık ve subtropik iklimli bölgelerde ise çok yıllık bir bitkidir. Bitki dikine yükselir ve çatallaşır, kökleri iğ şeklinde derinlere dalar. Yaprakları mızrak şek¬linde, kısa saplı, üstteki yaprakları sapsız, kenarları bütün, derimsi ve koyu yeşil renklidir. Çiçekleri sap veya gövdenin üst kısmında salkım gibi bir arada kupa yaprakları ince mızrak gibi 8-10mm uzunluğundadır. Taç yapraklar önce kovan gibi bir delikten birlikte çıkarlar ve altın sarısı 4 adet yumurta şeklinde olup ortada bir göbeği vardır. Şebboyun mey¬veleri fasulye kapçığına benzer ve 3-6cm uzunluğunda 2-3cm eninde, içinde 3mm büyüklüğünde küre şeklinde ve esmer renklidir.

Yetiştirilmesi: Türkiye’nin Marmara, Ege ve Akdeniz bölgesinde hem yabani olarak yetişen hem de süs bitkisi olarak bahçelerde yetiştirilen bitki, İç Anadolu ve diğer bölgelerde kışın dondan öleceğinden ya her yıl yeniden tohumları ekilir veya saksılara ekilir.

Hasat zamanı: Mayıs’tan eylüle kadar yaprak, sap, çiçek, sürgün ve tohumları toplanarak kurutulur ve özel kaplarda muhafaza edilir. Şayet tentürü yapılacak ise taze bitkinin tamamı (kökleri hariç) tentür yapımında kullanılır. Malesef şifalı bitkiler toplama, kurutma, paketleme ve depolama işlemleri sırasında çok yanlışlar yapılmaktadır. Bitkinin şifalı kısmı yaprak veya çiçekleri ise asla Güneş altında kurutulmaz ve mut¬laka gölgede kurutulmalıdır. Ayrıca örneğin bitki 5 günde kurudu ise, 2 gün daha kurumada bırakmak mahzurludur, çünkü birleşimindeki eterik yağları kaybettiğinden kalitesi düşer. Sadece bitki kökleri Güneş’te kurutulur ve kurur kurumaz hemen paketlenip depolanması gerekir. Şifalı bitkilerin Aktarlar’da açıkta satılması kalitesini kısa sürede düşürür ve etkisini oldukca azaltır.

Birleşimi: Şebboy otunun birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) Cardenolidglikozitler (kalbe etki eden glikozitler); Cheirosid A, Cheirotoxonin, Erysyimosid ve glikoerysimosid
b) Glikosinolatlar; glikocheirolin (suda çözülerek; Cheirolin, sulfat ve glikoza ayrılır) ve glukoiberin (suda çözülerek; iberin, sulfat ve glikoza ayrılır)

Tohumlarının birleşimindeki bazı maddeler;
a) Cardenolidglikozitler; %0,5 oranında olup en önemlileri Cheirosid A (Uzarigenin-β-D-fucosido-β-D-glikozit) %0,02-0,04 oranında, cheirotoxin (Straphanthidin-β-D-gulometilosido-β-D-digitoxosido-β-D-glikozit) ve glikoerysimosid (Strophanthidin-β-D-digitoxosido-β-D-glicosido-β-D-glikozit)
b) Glikosinolatlar %1,5-1,8 arasında olup bunun 80-90’ını glikocheirolin (glikoseyrolin) ve %10-20 oranında glikoiberin takip eder. Ayıca çok az miktarda serbest şekilde cheirolin ve ibrin bulunur.
c) Sabit yağlar %20-24 oranında olup bunun %40-45’ini linolasit, %35-40’ını erucaasit, %10-15 oleik asit ve az miktarda linolen asit ve palmitin asit içerir.

Çiçeklerindeki bazı maddeler;
a) Eter yağlar %0,04-0,1 arasında olup en önemlileri linalool, geraniol, nerol, benzilalkol, indol, asetik asit ve salisilik asittir.
b) Flavonollardan; Quercetin-3-rhamnosit, Quercetin-7-rhamnosit ve Izorhamnetin-3-arabino-7-rhamnosit içerir.

Tesir şekli: Zehir artırıcı (zehri vücuttan atıcı), antiseptik (mikropları öldürücü), antibakteriyel, tonik, kalp ve karaciğeri kuvvetlendirici, kanı temizleyici, idrar söktürücü ve hafif müshil yapıcı özelliklere sahiptir.

Açıklama: Birleşimindeki Cardenolidglikozitlerin yani kalbe etki eden glikozitlerin keşfi ile birlikte bu bitkinin Strophanthus gibi kalp rahatsız-lıklarına karşı kullanılabileceği tespit edilmiştir. Birleşimindeki ikinci önemli maddeler grubu ise glikosinolatlar olup bunlarda karaciğer ve safra rahatsızlıklarına karşı etkilidirler. Fakat araştırmalar henüz istenilen oranda değildir. Homeopati’de nadir kullanılan şebboy tentürü HAFERK AMP ve VOİSİN tarafından karaciğerin fonksiyon bozuklukları nedeni ile ortaya çıkan kalp rahatsızlıklarına karşı kullanılmıştır. COOPER ve CLARKE ise 32’lik dişin sebep olduğu ağrı ve iltihapları önlediği görül¬müştür. (LBH.I.815)

Kullanılması:
a) Halk arasında karaciğer ve kalp rahatsızlıkları, kramplar, kabızlık ve sinirsel gerginliğe karşı kanı temizleyici olarak kullanılmıştır.

Çayı: 1 kahve kaşığı şebboy otu demliğe konur ve üzerine 300-400ml kaynar su ilave edilerek 5-10dk demlenmeye bırakılır ve sonra süzülerek içilir.

Çay harmanları:

Gökçek Kalp çayı;
>40 gr Alıç yaprak ve çiçeği
>20 gr Oğulotu
>20 gr Altın başak otu
>10 gr Şebboy otu
>10 gr Arnika çiçeği

Gökçek Karaciğer çayı;
>40 gr Devedikeni tohumu
>20 gr Mübarek otu
>20 gr Zerdeçal kökü
>10 gr Şebboy otu
>10 gr Pelin otu

Homeopati’de: İnce kıyılmış şebboy otundan 20-30gr bir şişeye konur ve üzerine 100ml %70’lik alkol ilave edilir ve güneş ışınlarından uzakta muhafaza edilerek iki günde bir çalkalanır. Şişe 4-6 hafta sonra süzülerek homeopati’de <<Cheiranthus cheiri>> ismi ile anılan tentür elde edilir. Bu tentürden günde 3-4defa 10-15damla 4-6hafta süreyle alınır.

Yan tesirleri: Tarife uyulduğunda bilinen bir yan tesiri yoktur fakat hafif zehirli olması nedeniyle aşırı dozajda bulantı, kusma gibi rahatsızlıklara neden olabilir. Hamile kadınların kullanması halinde çocuğun düşmesine neden olabilir.