U

Şifalı Bitkiler – Zehirli Sumak, Gift Zumach, Rhus Toxicodendron

Kategori: Z

Zehirli Sumak, Gift Zumach, Rhus Toxicodendron.L
Huzur otu Syn : Rhus Quercifolia
Romatizma otu Rhus Radicans
Siyatik otu Toxicodendron Pubescens
Toxicodendron Quercifolium
Toxicodendron Toxicodendron

Familyası: Sumakgillerden, Sumachgewichse, Anacardiaceae

Drugları: Z. Sumak yaprağı; Toxicodendri folium

Giriş: Sumakgillerin bilinen 200 türü mevcuttur ve bunlardan zehirli sumak çok çok zehirli bir bitkidir ve de sumakgiller içinde en önemli bit-kidir. Bunun haricinde Aroma Sumak; Rhus Aromatica, Baharat Sumağı (Derici Sumağı); Rhus Coriaria ve Koşanlı Sumak; Rhus Typhina’yı sayabiliriz. Bu sumak türleri sadece aynı bitki ailesindendir, kullanışları ve botanikyapıları çok çok farklıdır. Bu nedenle her birini ayrı ayrı ele almak gerekmektedir. Zehirli sumağın vatanı ABD’nin Virjinya, Georgia ve Carolina eyaletleri olup günümüzde tentür ve natürel ilaç yapmak için Almanya, Fransa gibi ülkelerde de yetiştirilmektedir. Sumak kelimesi Arap¬¬ça sumamak kelimesinden türemiş ve Türkçeye Almancaya ve bir¬çok dile bu şekilde yerleşmiştir. Hazar denizi kıyında Sumachi isimli bir küçük şehir olup orada bu bitkinin Boyacı sumağı ve Baharat sumağı türlerinin yetiştirilip buradan diğer ülkelere yayıldığı iddia edilmektedir. Zehirli Sumak tarihte ilk defa detaylı olarak HAHNEMANN (1798) ve HUFELAND tarafından incelenmiş ve bunları Homeopati uzmanları takip etmiştir.

Botanik: Zehirli Sumak 80-100cm boyunda küçük çalı veya küçük ağaç-çık seklinde olup köklerinin saldığı sürgünlerle kısa sürede bulunduğu yerde kümeler oluşturur. Narin ince gövdesi pek çatlamaz ve gövdesi oldukça sağlamdır. Yapraklar üçlü şekilde bir arada bulunur ve ortadaki yaprak diğer ikisine göre biraz büyüktür. Yaprakları yumurta şeklinde uca doğru kertikli 5-15cm uzunluğunda ana sapa sahiptir. Yaprakları koyu yeşil renkli olup her biri 3-7cm eninde 5-15cm uzunluğundadır. Çiçekleri iki evli yaprak dibinden çıkar ve salkım şeklinde bir arada olup kırmızımsıdır. Meyvesi küremsi, sarımsı beyaz renkli açık sarımsı bir suyu vardır ve havada siyahlaşır.

Yetiştirilmesi: İklim bakımından Türkiye çok uygun olup hemen her yerde yetiştirmek mümkündür fakat yetiştiği yere hayvan ve çocukları yaklaştırmamak için etrafını ekstra çevirmek gerekir, zira çok zehirlidir.

Hasat Zamanı: Zehirli Sumağın yaprakları taze iken tentürü yapılır. Bu nedenle kurutmaya gerek yoktur.

Bileşimi: Birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) Benzkateşin türevleri; Urushioller (eskiden; Toxicodendron asit; Toxicodendrol veya Urushinasitte denirdi ) %33 olup buda 3- Heptadecylcatecholler içerir. Urushioller havada siyahlaşır. (yapraklarının ezince içinden çıkan sıvı)
3- Heptadecylcatecholler; %60 cis, cis-3-n-(Heptadeca 8, 11-dienyl) catechol, %22 cis,cis,cis-3-n-(Heptadeca 8, 11,14-trienyl) catechol ve %15 cis-3-(Heptadeca 8-enyl) catechol.
Pentadecylcatacholler; cis-3-(Pentadeca-8-enyl) catechol, cis,cis-3-n-(Pentadeca_8, 11_dienyl ) catechol ve cis,cis,cis-3-n-(Pentadeca_8, 11,14-trienyl) catechol.
b) Flavon türevleri; Fiestin, Myricetin , Quercetin ve Kümpferol.
c) Leuhoanthocyaninler: Cyanidin ve Delpihinidin
d) Tanin ve ayrıca %6-8 oranında külü (mineraller) vardır.

Araştırmalar: Araştırmalar HAHNEMANN ve HUFELAND gibi Homeopati uzmanları tarafından yapılmış olup oldukça eskidir. Günümüzde modern klinik araştırmaları henüz yapılmamıştır.
Birleşiminde zehirli Sumak tentüründe bulunduğu bir damla (R…..) ile kronik Poliartritit’e karşı tedavi denemesi yapılmış ve bu deneye katılan toplam 106 hastanın durumu iyileşmiştir. Bu iyileşen rahatsızlıkların ba¬şın-da; gece ağrısı, hareketsiz iken ağrılar, hareket halindeki ağrılar ve iltihaplı ağrılar sayılmaktadır. (PT.250)

Tesir şekli: Öncelikle her türlü romatizmaya karşı yani antiromatizmik, antiseptik (mikropları öldürücü), antiflogistik (iltihapları önleyici) ve sinirleri uyarıcı özelliklere sahiptir.

Kullanılması: Homeopatide; Zehirli Sumak çok zehirli olması nedeni ile sadece Homöopatide Tentür ve Natürel ilaç yapımında kullanılır ve asla çayı içilmez. Homöopatide Zehirli Sumak tentürü başta; Romatizma rahatsızlıklarında, eklem ağrıları; el parmaklarındaki eklemlerin ağrıması ve şişmesi, lumbago (bel ağrısı), sırt ağrısı, felç inmiş gibi donukluk ve uyuşukluk, siyatik, tortirollis (boyun kaslarından herhangi birinin büzül-mesi ile başın bir tarafa eğilmesi) karşı kullanılır. Kabarcıklı deri hasta-lıkları, kaşıntı, üşütme sonucu hastalıklar, burkulma, eklemlerin çatırda-ması, baş ağrısı, öksürük, ağrılar, nevralji (sinirsel ağrılar) ve kas roma-tizmasına karşı etkilidir. Önemli bir özelliği de iç huzursuzluğuna karşı etkili olmasıdır. Huzursuzluğa karşı Boğan kökü ve Arsenik tentürleri de etkili olur fakat ağrılar yer değiştirmiyorsa boğan ve arsenik tentürü; ağrılar yer değiştiriyorsa Zehirli Sumak tentürü gerekir. Bir diğer husus ise ağrılar hareket edince azalıyorsa zehirli sumak tentürü, hareket edin¬ce ağrılar artıyorsa çit kökü tentürü gerekir.

Homeopati: Sumak yaprağından 20-30g ince doğrandıktan sonra bir şi-şeye konur ve üzerine %70’lik 100ml alkol ilave edilir. Şişe güneş ışınlarından uzakta muhafaza edilir ve iki günde bir çalkalanır ve de 4-6 hafta sonra süzülerek Homeopatide “Rhus” ismi ile anılan Tentür elde edilir. Bu Tentürden alınarak 1 ml Tentür 99 ml %70’lik alkoller karıştırılarak D3 adı ile anılan Tentür elde edilir ve ancak bu damladan alınabilir. Yukarıdaki rahatsızlıklara karşı günde 3-4 defa 10-15 damla 4-6 hafta süreyle alınır.

Hastalığın Belirtisi (Semptom):
1) Huzursuzlukla birlikte sinirsel ağrılar
2) Romatizmalı iltihaplar özellikle dokularda
3) Romatizmadan sinir ve kasların felç gibi olması
4) Burkulma; tutulma ve de dövülmüş gibi ağrılar
5) Deride kabarcıklar gül gibi ve yanma ile kaşıntı
6) Hareketsizken ve gece ağrılar artar
7) Soğuk ve nemli havalarda ağrılar artarsa
8) Ağrılar hareket edince, kuru ve sıcak havada ve de terleyince azalırsa
9) Burunda veya dudakta Herpes (uçuk)
10) Soğuk havaya karşı aşırı duyarlılık ve derinin ağrıması
11) Büyük iç huzursuzluğu nedeni ile yatakta sürekli dönme hareketi gibi hallerde Rhus (Zehirli Sumak Tentürü) gerekir.

Yan Tesiri: Zehirli sumak çok zehirli olması medeniyle çok dikkat edil-mesi gereken nir bitkidir. Yapraklarını ellemekle dahi alerjiye sebep ola-bilir. Zehir sumakla zehirlenmelerde de ağız, yutak ve sindirim sistemi kızarır, kişide bulantı, kusma, kanlı ishal, baş dönmesi, sersemlik, heye-canlanma gibi haller sebep olur. 1948 de tavşanlarına ot toplarken yan¬lış-lıkla zehirli sumak yaprakları toplar, elleri şişer ve tavşanları hep ölür. Tedavi için aktif kömür alır ve İngiliz tuzu(Na2so4) su ile içirilir. Ve de hastanede midesi yıkanır.

B) Aroma Sumak, Aroma Sumach, Rhus Aromatica
Raiyihalı Sumak Syn: II Canadensis

Drugları: Aroma sumak kök kabuğu: Rhois aromaticae radix cortex
Aroma sumağın kök kabukları çay, tentür ve natürel ilaç yapımında kullanılır. Aroma sumak adı üzerinde güzel kokusu nedeni ile aroma sumak diye anılır. Ve yukarıdaki zehirli sumakla hiçbir yakınlığı yoktur. Aroma sumak 1-2,5m boyunda çalı veya funda görünümünde bir bitki olup mayıs ve haziran aylarında çiçek açar. Çiçekleri dalların ucunda toplanmış olup, salkım şeklindedir. Çiçek demeti 15-30 küçük altın sarısı çiçekten meydana gelir ve bu demetlerden 10-20 adet dallar üzerinde salkım gibi bulunur. Yaprakları genellikle üç yaprakçıktan meydana gelir. Yaprakçıkları yumurta şeklinde kenarları iri, kertikli veya dişli veya doğru sivrice ve koyu yeşil renklidir. Meyveleri sarımsı kırmızı renkte, küre şeklinde ve hafif tüylüdür. Köklerinin kabukları dışı koyu kahverengimsi, içi çizgili kırmızımsı beyaz veya kırmızı renkli 2-4mm kalınlığında 10-20cm uzunluğundaki parçalardan oluşur.

Yetiştirilmesi: Vatanı Kanada olan bitki Türkiye’nin hemen her bölge-sinde rahatlıkla yetiştirilebilir ve hiçbir özel bakıma gerek yoktur. Zira bulunduğu yerde kümeler oluşturur.

Hasat Zamanı: Sonbaharda sökülen köklerinin kabukları soyularak ku¬ru-tulur ve kaldırılır.

Birleşimi: Birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) Yağ asitleri; Linolasit, Linolenasit, Oleik asit, Arachin asit, behren asit, Myristin asit ve Hearin asit
b) Triterpenler; Oleanonaldehid ve Oleoanolaldehid
c) Sterinler; β-Sitosterin, Sitgmast-7-en-3-β-ol
d) Eter yağları; %0,01-1 olup en önemlileri, 8-Cadinen, C-Cadinen, α-Cadinol, Campher Hexanal, α-Pinen, β-Pinen ve Safrol
e) Flovanitler; Quercetin ve Quercitrin
f) Ayrıca %7-10 tanin ve reçine içerir.

Tesir Şekli: Damarları büzücü, iç kanamaları önleyici, antiseptik (mik-ropları öldürücü), sinirleri uyarıcı ve ishali önleyicidir.

Kullanılması: Aroma sumağının en belirgin özelliği gece yatağı ıslatan (Enuresis nocturna) çocuklar için en ideal ilaç olmasıdır. Ayrıca böbrek ve mesane rahatsızlıklarından; ağrı ve iltihaplara ve de idrar tutama¬maya karşı kullanılır.

Çay: İki kahve kaşığı aroma sumak kök kabuğu ince kıyıldıktan sonra demliğe koyulur ve üzerine 300-400ml kaynar su ilave edilerek 15-20 dakika demlemeye bırakıldaktan sonra süzülerek içilir.

Çay Harmanları:

Gökçek Yatağı ıslatmaya çayı
>20g Kılıç otu
>20g Altın başak otu
>20g A. Sumak kök kabuğu
>20g Isırgan ot kökü
>20g Atkuyruğu ot

Gökçek Mesane zafiyeti ve gece yatağı ıslatma çayı
>40g A. Sumak kök kabuğu
>30g Ayıüzümü yaprağı
>20g Kılıç ot
>10g Şerbetçi ot kozalağı

Gökçek İdrar tutamama çayı
>25g Kılıç otu
>25g A. Sumak kök kabuğu
>20g Altın başak otu
>20g Atkuyruğu otu
>10g Çentiyan kökü

Homeopati: A. Sumak kök kabuklarından 20g ince kıyılarak bir şişeye konu ve üzerine %70’lik 100ml alkol ilave edilir ve de güneş ışınlarından uzakta muhafaza edilir. Şişe iki günde bir çalkalnır ve 4-6 hafta sonra süzülerek homeopatide “Rhas aromaticam” ismi ile anılan tentür elde edilir. Bu tentürden günde 3-5 defa 10-15 damla 4-6 hafta süreyle alınır.

Yaprakları: Bilinen bir yan tesiri yoktur.

C) Baharat Sumağı, Gewürz sumach, Rhus Coriaria L.
Derici Sumağı
Debbağ Sumağı
Baharat Sumak Yaprağı; Rhus Coriaria Folium
Baharat Sumak Meyvesi; Rhus Coriaria Fructus
Baharat Sumak yaprak ve meyvesi kullanılır. Yapraklarının çayı içilirken meyvelerinden baharat olarak satılan sumak elde edilir. Baharat Sumak 1-3 cm boyunda olup, dalları narin tüylü ve sarımsı esmer renklidir. Yap-rakları 10-20cm uzunluğunda 7-15 yaprakçıktan meydana gelir ve yap-rakcıkları 2-6 cm uzunluğunda yumurta şeklinde uca doğru hafif sivri-cedir. Çiçek demeti 10-30 cm uzunluğunda yüzlerce çiçekten meydana gelir ve taçları beyazımsı yeşil veya yeşil renklidir.Baharat Sumağı Ak-deniz ülkelerinde ve Türkistanda oldukça yaygın olarak yetiştirilmiştir. Mey¬vesi esmer kırmızı renkli, tek tohumlu, küre şeklinde ve üzeri narin tüylüdür.

Birleşimi:
1) Yaprağının birleşiminde;
a) %20-30 oranında Tanin bulunur ve buda genellikle Octagalloyl glukozlar ve Nonagalloyl glukozlardan oluşur.
b) Flavonitlerden; Quercetin ve Myricetin, Flavonitglikozitlerden; Quercitrin; Avicularin, Astragalin Myricitrin ve Fzoquercitrin
c) Fenoller; Esterli Gallusasitler, Digallusasit ve Ellagasit içerir.
2) Meyvelerinde; %3-5 Tanin, Eter yağı , organik asitler (tartarik asit, malik asit,sitrik asit)

Kullanılması:
1) Yapraklarının çayı Ağız-Boğaz-Yatak ve diş eti iltihaplara karşı içilir veya gargarası yapılır.
2) Meyveleri kurutulduktan sonra özel işlemler sonucu Sumak olarak bilinen Baharat olarak kullanılır.

D) Boyacı Sumağı, Farber Sumach, Rhus Cotinus.L
Boyacı Sumak Yaprağı; Rhus Cortinus Folium
Boyacı Sumak Odunu; Rhus Cortinus Lignum
Boyacı Sumağın yapraklarının çayı içilir. Odunu ise eskiden sarı boyar madde olarak kullanılırdı. Boyacı Sumağı 3-5 cm boyunda bir ağaç olup yaprakları basit, tam kenarlı 4-8 cm uzunluğunda ve tüysüzdür.
Yapraklarının çayı antiseptik, kan kesici ve ateş düşürücü olduğu iddia edilmektedir. Odun ise eskiden sarı boyar madde olarak kullanılmıştır.

E) Koşanlı Sumak, Hischholben Sumach, Rhus Typhina (Rhus Canadensis)
Koşanlı Sumak Yaprağı; Rhus Typhina Follium
Yapraklarında Tanin elde edilmek için kullanılır. Koşanlı Sumak boyu 12 cm bulabilir ve dalları seyrek çatallaşır. Yaprakları 30 -50 cm büyüklüğünde ve 13-29 yaprakçıktan meydana gelir. Yaprakçıkları 5-10cm uzunluğunda mızrak şeklinde kenarları dişli ve yeşil renklidir. Bu sumağın yaprakları zehirli olduğundan çayı içilmez, sadece endüstride Tanin ve renk maddesi elde etmek için kullanılır.